Mùa Nước Nổi ở An Giang – Ảnh: HUỲNH PHÚC HẬU (Nguồn: blog.mytour.vn)Sáng nay không phải đi làm vì thứ bảy, đương nhiên nghĩ đến việc đi
câu như đi tập thể dục cuối tuần. Nhưng nhớ lại cuối tuần trước, ra hồ
nhìn nước cạn tới đau lòng. Năm nay hạn, cả tháng tám không có cơn mưa
nào hết, sang tháng chín trời còn nóng trên dưới trăm độ F, sân cỏ trước
nhà cháy nắng vàng hoe dù đã bấm bụng tưới cỏ mỗi ngày vì tiền nước
tính lũy tiến, càng xài nhiều giá tiền nước càng cao. Hoá đơn tiền nước
tháng tám hết nửa tháng lương mà cỏ vẫn cháy vàng từng khóm, nhìn sân cỏ
như tóc nhuộm thời nay: khóm xanh, khóm vàng… Tuần trước ra hồ nhìn
nước cạn khô, hồ trơ đáy như người bệnh hấp hối. Đi bộ xuống hồ câu cá,
câu được vài con cá ốm tong, chỉ có cái đầu to với da bọc xương, thả
chúng lại hồ rồi về. Nhưng tuần này không đi câu thì làm gì cho hết thời
gian hai ngày cuối tuần? Ngồi nhà khó tránh cảnh nhàn cư vi bất thiện
vì cứ ngồi không thì đầu óc lại nhớ những chuyện xưa, nhớ về chốn cũ,
càng ngồi lâu nỗi nhớ càng nhiều. Xa mù mịt trong ký ức mênh mông mùa
nước nổi ở quê nhà. Năm nay từ giữa tháng chín nước đã về đồng bằng sông
Cửu Long, nước không cao nên những người làm nghề đánh bắt hải sản cứ
phải ngồi đợi nước ngập đồng chừng tới đầu gối trở lên mới đánh bắt
được. Mấy người đàn ông hành nghề đánh bắt nhưng mớ cá linh đầu mùa họ
thu hoạch được chỉ đủ nồi canh chua cho bữa cơm chiều của họ. Ngồi xem
channel Nét Quê trên YouTube, tôi ước gì tivi có mùi để đỡ thèm khi nhìn
họ gắp cá linh với bông súng trong nồi canh chua nấu trên ghe, chấm
nước mắm giằm ớt, đưa cay chung rượu lạt… cả đất trời dồn vào một đũa
thì Ngọc Hoàng ngồi tựa ngai vàng, thấy ngư dân nhậu hai hàng lệ rơi, thèm chết ông trời luôn.
Bên đây trời đang hạn ở tiểu bang này, nhưng mưa bão, lũ lụt ở
tiểu bang khác. Trời đất trái khuấy, thất thường, ngày nào cũng thấy
cảnh lũ lụt trên tivi, khắp nơi trên địa cầu. Nhưng ký ức không thay đổi
thất thường như thời tiết, ký ức vẫn quay về mùa nước nổi ở quê nhà, về
miền Tây quê em. Cả xóm làng vui mừng đón mùa nước nổi tràn về. Nước
lên chậm càng vui vì cá nhiều, phù sa lắng đọng, hứa hẹn mùa lúa bội
thu, trái cây đầy ghe xuôi ngược thương hồ. Nước sông Mekong cứ từ từ về
sông Cửu Long của Việt nam để ra biển. Năm nào mùa nước nổi cũng về
nhưng năm nào nước về chậm là trúng cá dữ lắm vì cá có thời gian sinh
trưởng nên sản lượng cá nhiều, con cá cũng có thời gian để tăng trưởng
nên mập ú, bụng đầy trứng, ăn béo ngậy tới trong mơ. Sống dưới miền Tây
mùa nước nổi đúng là làm chơi mà ăn thật vì dồi dào tôm cá, năm nào nước
chậm là muốn nghèo cũng khó, lại không phải chạy lũ như những năm nước
về ồ ạt với lưu lượng lớn.
Đánh bắt cá linh mùa nước nổi là đặc trưng, đặc thù của sông nước
miền Tây. Con cá linh đi vào đời sống người dân miền sông nước từ khai
hoang lập địa, từ mở cõi phương nam. Mùa cá về ăn tươi đủ món như kho
lạt ăn với rau đồng đủ loại mà dân dã gọi là rau tập tàng, rau gì ăn
được thì hái chung vô một rổ rau đủ loại, màu sắc hấp dẫn. Chấm nước cá
linh kho lạt nên cứ chấm cho ngập rau mà không sợ mặn, mỗi rau mỗi vị
tạo nên mùi tập tàng nên gọi là rau tập tàng. Người xưa đơn giản như từ
ngữ mộc mạc họ dùng nhưng nghe là thấy thương, nhớ tới cũng còn thương.
Cá linh mùa nước nổi không thể nào ăn hết nên người dân miền sông
nước Cửu Long đem về làm mắm để dành ăn quanh năm. Mắm cá linh nhận vào
khạp sành, nút lá chuối khô. Tới khạp mắm lên dầu là ăn được, mỡ cá lúc
ấy chuyển sang màu nâu hồng, giỡ nút lá chuối khô thì mùi mắm thơm
lừng. Ăn luôn con mắm sống với bún, thịt ba chỉ luộc, tôm hấp nước dừa,
rau tập tàng, xà lách, dưa leo… Nhớ những ngày thương hồ trên sông, trải
lá chuối thay chiếu nhậu trên ghe; người tứ xứ thương hồ là anh em hết
khi chiều buông, đêm về; năm ba cái ghe thương hồ neo lại với nhau thành
xóm nhỏ trên sông… vui biết mấy quãng đời phiêu bạc.
Sáng ra hũ mắm còn nhiều thì bắc nồi bún mắm trên ghe là nhà, trên
sông là xóm làng của người sông nước. Dì Hai, cô Út, chú Ba; thằng Đực,
con Gái… không chung ông bà nhưng như người nhà ơi ới gọi nhau ăn bún
mắm từ tờ mờ sáng. Bờ sông xa xa còn sương phủ, mái tranh an hoà ẩn hiện
dưới tàn cây, tia nắng đầu ngày chao đi con thuyền không bến cho kịp
nước, “em về Trà vinh mấy bữa em lên…” tô bún mắm ngọt lừ lời tạm biệt,
tiếng cười giòn như da heo quay mà sao thấy buồn buồn như con tôm đỏ au
nằm chơ lơ trong ổ rau tập tàng, trong tô bún mắm còn bốc khói. Không
biết người nấu vội để đi cho kịp nước có tỏ lòng người chờ, “vắng cơm ba
bữa còn no/ vắng em một bữa anh giở giò không lên…” thì làm sao chèo
chống nổi chiếc ghe thương hồ cho tới ngày gặp lại.
Con cá linh như ơn trời ban phát nên vô tận ở miền Tây, nhiều đến
làm không kịp để gài mắm thì lấy mỡ thắng dầu để đốt đèn, xác cá đi bón
cây ăn trái nên trái gì ở miền Tây cũng ngon ngọt. Nhưng mùa nước nổi
đâu chỉ có cá linh, còn vô vàn đặc sản tràn về theo mùa nước nồi. Cha mẹ
ơi nhớ tới quặn lòng những năm nước chậm, có thời giờ đi chặt chà bỏ
lên mấy cái gò ngoài ruộng, ngoài đồng. Đợi nước lên thì chuột đồng hết ở
dưới hang của chúng được. Chuột rút lên gò, sống dưới đám chà mà người
dân đã bỏ chà trước đó cho chuột ở. Nước lên trắng đồng thì chuột đói
nên người dân đem lúa ra gò rải cho chuột ăn, con nào con nấy mập ú như
củ khoai mỡ. Người dân quê tôi chờ cho nước đứng một hai ngày, nước bắt
đầu rút là bủa lưới quanh gò. Chờ nước rút thêm vài ngày nữa, tới lũ
chuột có thể rời gò đi kiếm ăn thì cả xóm kéo nhau đi giỡ chà bắt chuột,
cả làng vui như tết với tiếng nói cười tới trăng lên, mùi chuột nướng
lan toả không gian tới ngút trời… Ôi, những đêm dài nằm nuốt nước miếng ở
hải ngoại mới thấy cái giá của chăn ấm nệm êm không hề rẻ. Cái thương
khó của người thương hồ một nắng hai sương, sông to gió lớn nhưng niền
vui bất tận… Người an phận với miếng ruộng, con trâu; bán mặt cho đất
bán lưng cho trời nhưng đêm về ngon giấc nhờ cọng rau tươi ngoài đồng,
con cá tươi dưới sông. Đời sống không cần tủ lạnh thật đáng sống.
Không như năm ngoái, tôi có ông bạn về thăm quê hương ở miền Tây.
Ông thấy người trong xóm ngày ngày đi câu, đi bắt lương đồng được bộn.
Ông nhờ con gái ông thu mua, về nhà làm sạch, bỏ đầu, bỏ xương… ướp chút
muối rồi hấp chín, để đông lạnh cho ông đem về Mỹ. Nhờ vậy tôi được ăn
một bữa lươn xào lăn với lẩu lươn, lươn chiên giòn chấm nước mắm me ở Mỹ
mà cứ tưởng mình đang ở quê nhà. Ngậm mà nghe, ngon từng miếng thịt
lươn đồng, sướng toàn thân từ đỉnh đầu tới ngón chân út với món ngon dân
dã tưởng rằng đã quên.
Trời ơi, lươn đồng chiên giòn trong nhà hàng lớn ở Sài gòn không
ngon bằng quán cóc ở bắc Mỹ Thuận, bắc Cần Thơ ngày xưa đâu. Ngồi chờ
con nước để qua phà vì xe vận tải nặng phải nhường cho những phương tiện
nhỏ hơn đi trước. Vậy là mấy tay tài xế thờ chung thần Lưu linh, chỉ
cần nói chị chủ quán là có ngay. Chị thả con lươn đồng mập ú ù u vào
chảo mỡ, ụp cái nón lá của chị lên chảo làm nắp đậy chứ mỡ văng chịu sao
nổi. Dưới chảo lửa than cứ liu riu chập chờn, hồi hết nghe da lươn nổ
lốp bốp trong chảo là xong một mặt. Giỡ nón lá ra trở mặt con lươn
khoanh tròn như lò xo bếp điện, chiên một hồi không lâu nữa là con lươn
chiên giòn lên dĩa, bưng ra bàn cho khách. Phải khâm phục người phụ nữ
miền Tây, bán cái quán cóc lề đường thôi mà chị làm món nhậu ngon tuyệt,
trình bày đẹp mắt như đầu bếp năm sao: con lươn vàng ruộm, khoanh tròn
trên cái dĩa sứ trắng phau; dưới nó là rau răm như chơi như thật, bỏ
chơi cho vui nhưng đẹp mắt như tranh trừu tượng, bởi màu xanh lá cây đậm
của rau răm với màu vàng cánh gián, vàng óng của lươn chiên thật hài
hoà, gợi cảm. Chị bưng ra bàn chén nước mắm me nữa thì xin nghỉ tu năm
phút để thưởng thức vì nước bọt cứ tứa ra trong miệng. Làm chung nước
mắt quê hương vừa cay vừa nồng xuống tới bao tử, mùi rượu nếp xông lên
khoang mũi lâng lâng, ngất ngây, xua đuổi muộn phiền; gió sông Tiền,
sông Hậu làm nhẹ đi cái đầu cơm áo gạo tiền ở Sài Gòn. Bẻ khúc lươn
chiên giòn chừng hai lóng tay, chấm vô chén nước mắm me tam bảo: vị cá
trong nước mắm hơi tanh nhưng ngọt ngào nhờ vị mặn của muối trong nước
mắm làm trung hoà; vị cay của ớt giằm bao giờ cũng ngon hơn ớt xay hay
ớt xắt lát; vị bá chủ của chén nước mắm me là vị me dốt chua chua ngọt
ngọt, chua thanh, không chua hỗn như chanh; ngọt hậu, không ngọt hỗn như
đường. Cái gì cũng một nửa thôi mới nhớ hoài như tình chỉ đẹp khi còn
dang dở. Mùi me quên cả lối về vì nó thơm đặc biệt… Làm chung nước mắt
quê hương chạy tới đâu nghe nóng tới đó, gắp khúc lươn chiên giòn khi da
còn rôm rốp như bánh tráng, chấm vào chén nước mắm me diệu kỳ, ăn kèm
lá rau răm để quân bình âm dương trong ẩm thực Việt nam… Toàn những
hương vị độc đáo của đất trời phương nam hoà tấu bản giao hưởng đã đời
trong miệng với da lươn giòn mà béo ơi là béo, thịt lươn ngọt thanh lại
dai dai, nước mắm me đã là hợp chất không đối thủ lại thêm vị cay nồng
nhẹ của lá rau răm thì Ngọc Hoàng ngồi tựa ngai vàng, xem tài xế nhậu
hai hàng lệ rơi, thèm chảy nước miếng ông trời xuống thành mưa nên ở
miền Tây mưa nhiều.
…
Mùa này xa lắm quê ơi, mùa nước nổi ở quê nhà đang ngập bờ để khoe
bắp chân con gái, nhưng bên trời ngồi nhớ cố hương thì con gái đã lơ
thơ tóc trắng, bay về phía quê nhà mùa cá linh, cá rô, ba khía, chuột
đồng… giá có con khô chuột nhậu rượu tây cũng đỡ buồn xa xứ. Ngày xưa đi
chà chuột về đâu nhà nào ăn hết nên người ta chỉ nhúng nước muối rồi xỏ
dây kẽm phơi khô thành từng xâu, từng xâu. Ngày mưa gió không đi chợ,
đi đồng bắt cá tôm được thì nướng khô chuột ăn cơm, lai rai ba sợi, đờn
ca tài tử tới lên đèn, -thành âm vọng còn mãi nỗi nhớ quê, nhớ mùa nước
nổi trong lòng người xa xứ.
Mùa này ăn cơm hàng xóm ngon hơn cơm nhà vì nước trắng đồng thì
gặp đâu ăn đó, người miền Tây dễ thương nhất với hai từ “gặp bữa” – gặp
bữa ở ăn cơm cho vui, có gì ăn nấy mùa nước nổi. Nói nghe bình dân,
tưởng chừng thương khó. Ai dè toàn món ăn ngon, lại vừa chín tới nên ăn
cơm hàng xóm ngon hơn cơm nhà. Canh chua cá linh bông súng, cá rô kho
nồi đất chấm đọt nhãn lồng trụng nước sôi là ở rể miền Tây được rồi. Nào
còn ba khía ướp tỏi ớt, chút dấm đường ăn với cơm nguội cũng ngon. Đặc
biệt là ăn bốc, cứ bưng nồi cơm nguội ra ngoài mái hiên, ngồi xem con
gái miền Tây xé ba khía, mút ngón tay hít hà là đi biệt xứ tới chết cũng
không quên.
…
Chuột đồng khìa nước dừa là món ngon dân dã, chưa chắc người giàu
trên thành phố có mà ăn. Mùa nước nổi tôm cá đầy chợ, tươi rói, rau đồng
xanh non, sắc màu vạn dã với bông điên điển vàng chanh dịu mắt mát
lòng, hẹ nước ăn như rong biển, giòn ngọt lại bổ dưỡng, theo thuốc nam
thì hẹ nước là thuốc ông uống bà khen…, Bông súng, sầu đâu, đọt choại,
bồn bồn… rau nào cũng ngon, làm nên mùa trăm rau khoe sắc nhờ nước nổi
mang phù sa về sông rạch, ruộng đồng mát mắt rau xanh bạt ngàn. Rau dại
ngoài ruộng đồng ăn không hết lại toàn rau ngon, trái rừng ăn không hết
cũng toàn trái vừa ngon vừa có vị thuốc nam như trái giác. Tía má ơi,
canh cá nâu, cá ngác nấu trái giác là một thức canh chua đã ăn một lần
là nhớ tới già hương rừng Cà mau.
…
Cần chi cá lóc cá trê/ chuột đồng rắn nước nhậu phê hơn nhiều.
Đã là người miền Tây thì đi hết biển cũng nhớ mùa nước nổi, Mùa của yêu
thương len lẻn vào lòng sau những buổi tát đìa, vây bắt chuột ngoài gò
đông vui như hội chợ, cúng đình. Làm sao quên được cây đèn dầu cá linh
những đêm buồn tỉnh lẻ, ngang ngõ nhà ai còn học bài thi tới khuya lắc
khuya lơ, muốn ghé vào thăm nhưng sợ ba má em xách chổi chà ra tiếp
khách. Làm sao quên kỷ niệm khi tìm được cớ sang phụ nhà hàng xóm gài cả
trăm hũ mắm linh để dành ăn, cho bà con xa gần… Tình ca con mắm theo
bước người đi nên nhớ mãi chốn quê nhà theo từng mùa nước nổi. Cơn ác
mộng cũng tràn về theo mùa nước nổi trắng đồng như dải khăn tang từ em
cũng không còn ở lại, nhưng mùa nước nổi còn mãi trong nhau hương vị quê
nhà.
Phan
Peder Mork Monsted (1859-1941
