1. 除夜 TRỪ DẠ
事關休戚已成空， Sự quan hưu thích dĩ thành không,
萬里相思一夜中。 Vạn lý tương tư nhất dạ trung.
愁到曉雞聲絕後， Sầu đáo hiểu kê thanh tuyệt hậu,
又將憔悴見春風。 Hựu tương tiều tụy kiến xuân phong.
來鵠 Lai Hộc
Thi sĩ Lai Hộc đời Đường
* Chú thích :
- Hưu Thích 休戚 : là chuyện vui buồn, thành bại, được mất ở đời.
- Hiểu Kê 曉雞 : là Gà gáy sáng.
- Tiều Tụy 憔悴 : là Võ vàng sầu muộn, không có tinh thần.
* Nghĩa Bài Thơ :
Những chuyện vui buồn thành bại trong đời đã là con số không rồi.
Bây giờ thân đang ở ngoài ngàn dặm để nhớ về nhau trong một đêm nay
thôi. Nỗi ưu sầu cứ ray rức cho đến khi tiếng gà gáy sáng dứt hẵn mới
thôi. Ta lại đón gió xuân với cái thân hình tiều tụy và với cái bộ mặt
võ vàng này !
* Diễn Nôm :
GIAO THỪA
Vui buồn được mất cũng thành không,
Ngàn dặm đêm nay nhớ ngập lòng.
Sầu đến tiếng gà thôi gáy sáng.
Võ vàng lần nữa đón xuân phong !
Lục bát :
Buồn vui thành bại qua rồi,
Giao thừa ngàn dặm nhớ hoài quê xa.
Lòng sầu theo với tiếng gà,
Đón xuân tiều tụy năm qua lại sầu !
Đỗ Chiêu Đức
2. 除夜 TRỪ DẠ
九冬三十夜， Cưủ đông tam thập dạ,
寒與暖分開。 Hàn dữ noãn phân khai.
坐到四更後， Tọa đáo tứ canh hậu,
身添一歲來。 Thân thiêm nhất tuế lai.
魚燈延臘火， Ngư đăng diên lạp hỏa,
獸炭化春灰。 Thú thán hóa xuân hôi.
青帝今應老， Thanh Đế kim ưng lão,
迎新見幾回。 Nghinh tân kiến kỷ hồi !
尚顏 Thượng Nhan
Thượng Nhan Thanh Đế
* Chú Thích :
- Cửu Đông 九冬 : Chỉ 90 ngày của mùa Đông.
- Ngư Đăng 魚燈 : Cái Chưn đèn hình con cá.
- Lạp Hỏa 臘火 : Lửa do đèn sáp (đèn cầy, nến) cháy sáng.
- Thú Thán 獸炭 : Những cây than củi có hình như con thú.
- Xuân Hôi 春灰 : Tro của mùa xuân.
- Thanh Đế 青帝 : là Ông vua Xanh, là một trong Ngũ Phương Thiên Đế 五方天帝,
năm ông vua ở trên trời. Theo truyền thuyết Trung Hoa xưa : Thanh Đế là
ông vua cai quản hướng đông, là biểu tượng của con rồng xanh, là thần
của mùa xuân và của muôn hoa, nên còn gọi là Chúa Xuân. Như trong bài
thơ "Mai Rụng" của J. Leiba thời Tiền Chiến :
... Yêu chàng, em cố chuốt hình dong
Tô cặp môi son, điểm má hồng,
Em thấy xuân nay hoa nở đẹp,
Cảm tình THANH ĐẾ, tạ đông phong.
* Nghĩa Bài Thơ :
Trong đêm Ba Mươi cuối cùng của chín mươi ngày mùa đông nầy, cái
lạnh và cái ấm được phân chia ra rõ rệt. Ta ngồi đợi cho đến sau canh tư
(sang canh năm) thì thân ta lại được thêm một tuổi nữa rồi ! Cái giá
đèn hình con cá còn lắp loáng áng sáng tàn của đèn nến và những củi than
hình thù quái dị như những con thú (đốt để sưởi ấm) cũng đã tàn tạ
thành những đống tro xuân cả rồi. Chúa Xuân năm nay chắc cũng đã gìa cả
như ta rồi, không biết còn có thể đón xuân thêm mấy lượt nữa đây !
Câu cuối còn có nghĩa : Không biết còn gặp được Chúa Xuân mấy lần
nữa đây (Vì chúa xuân cũng đã gìa rồi, biết lần sau còn gặp được "ông
ta" không ?).
* Diễn Nôm :
ĐÓN GIAO THỪA
Cuối đông đêm ba mươi,
Ấm lạnh phân hai nơi.
Ngồi đến canh tư điểm,
Ta thêm một tuổi rồi.
Đèn nến tàn sắp lụn,
Than thành tro xuân thôi.
Chúa Xuân chừ gìa cỗi,
Còn gặp mấy lăm hơi !?
Lục bát :
Đông qua chín chục giao thừa,
Phân chia ấm lạnh hai mùa đông xuân.
Canh tư qua, trời rạng đông.
Ta thêm một tuổi bâng khuâng canh tàn.
Chân đèn sáp chảy lan man,
Củi than cháy lụn tro tàn ai gom.
Chúa Xuân chắc đã gìa còm,
Thêm vài năm nữa có còn gặp nhau !?
Đỗ Chiêu Đức
3.歲除夜 TUẾ TRỪ DẠ
官曆行將盡, Quan lịch hành tương tận,
村醪強自傾。 Thôn dao cưởng tự khuynh.
厭寒思暖律， Yếm hàn tư noãn luật,
畏老惜殘更。 Úy lão tích tàn canh.
歲月已如此， Tuế nguyệt dĩ như thử,
寇戎猶未平。 Khấu nhung do vị bình.
兒童不諳事， Nhi đồng bất am sự,
歌吹待天明。 Ca xúy đãi thiên minh.
羅隱 La Ẩn
La Ẩn : Thi nhân đời Đường
* Chú Thích :
- Tuế Trừ Dạ 歲除夜 : là Đêm Giao Thừa, Đêm Trừ Tịch.
- Quan Lịch 官曆 : Lịch của nhà quan. Theo sách "Hậu Hán Thư. Luật Lịch
chí trung 后漢書·律曆志中" : Lịch do Quan Phủ phát hành theo Khâm Thiên Giám
của triều đình. Sau dùng rộng ra để chỉ Thời Gian.
- Thôn Dao 村醪 : Rượu đục, rượu của nhà quê chưa được cất lọc.
- Khấu Nhung 寇戎 : Giặc cướp và rợ Nhung.
- Am Sự 諳事 : Am tường sự việc, là hiểu chuyện.
- Ca Xúy 歌吹 : Đàn hát vui chơi.
* Nghĩa Bài Thơ :
Ngày tháng theo lịch đã gần tàn, cất chén rượu đục của nhà quê
gắng gượng mà uống cạn. Chán ngán với cái lạnh nên mong cái ấm sẽ đến,
cũng như sợ cái gìa sồng sộc đến mà tiếc từng thời gian của canh tàn.
Ngày tháng thì cứ qua đi như thế mà giặc cướp thì chưa dẹp yên được. Lũ
trẻ con không thông hiểu thế sự, nên cứ đàn ca xướng hát mà đợi trời
sáng (để ăn Tết).
Người lớn thì
buồn cho giặc giã chiến tranh thời cuộc, còn bọn trẻ thì cứ vô tư vui
chơi đợi Tết mà thôi. Cũng như "người lớn" ở Mỹ hiện nay thì cứ ưu tư
cho thời cuộc, cho đất nước quê hương; chứ bọn trẻ lớn lên ở Mỹ có biết
chi đâu mà ưu thời mẫn thế ?!
* Diễn Nôm :
ĐÊM TRỪ TỊCH
Lịch quan xem đà gần hết,
Rượu quê chuốc chén riêng ta.
Sợ lạnh nên mong xuân ấm,
E già lại tiếc canh qua.
Năm tháng nhanh như thoi cưởi,
Giặc nhung chưa hết can qua.
Trẻ con không thông nhân sự,
Suốt đêm đợi Tết hát ca !
Lục bát :
Lịch quan chừng đã hết rồi,
Rượu quê chuốc chén bồi hồi riêng ta.
Lạnh tràn mong ấm mau qua,
Sợ gìa nên tiếc canh tà dần trôi.
Tháng ngày hun hút qua rồi,
Rợ Nhung còn đó ngút trời lửa binh.
Trẻ con chẳng biết sự tình,
Vui chơi ca hát đợi bình minh sang !
Đỗ Chiêu Đức
4. 除夜 TRỪ DẠ
寒燈耿耿漏遲遲， Hàn đăng cảnh cảnh lậu trì trì,
送故迎新了不欺。 Tống cố nghinh tân liễu bất khi.
往事並隨殘曆日， Vãng sự tịnh tùy tàn lịch nhật,
春風寧識舊容儀。 Xuân phong ninh thức cựu dung nghi.
預慚歲酒難先飲， Dự tàm tuế tửu nan tiên ẩm,
更對鄉儺羨小兒。 Cánh đối hương na hâm tiểu nhi.
吟罷明朝贈知己， Ngâm bãi minh triêu tặng tri kỷ,
便須題作去年詩. Tiện tu đề tác khứ niên thi.
徐鉉 Từ Huyền
Từ Huyền qua Họa hình và Điện ảnh
* Chú Thích :
- Cảnh Cảnh 耿耿 : Vẻ Sáng sủa lấp lánh.
- Lậu 漏 : là Rỉ ra; Ở đây chỉ đồng đồ xưa rỉ nước ra.
- Tịnh Tùy 並隨 : là Đi theo song song, là Liền theo sau đó.
- Ninh Thức 寧識 : Vốn dĩ đã biết.
- Tuế Tửu 歲酒 : Rượu dùng để cúng tế cuối năm.
- Hương Na 鄉儺 : Những hương thân mặc đồ tế lễ theo tục lệ xưa.
* Nghĩa Bài Thơ :
Ánh đèn lạnh lẽo sáng lấp lánh trong tiếng đồng hồ chầm chậm nhỏ
giọt, Tống cựu nghinh tân trong năm hết nên chẳng dám xem thường.
Chuyện cũ đã qua đi song song với tờ lịch cũng gần tàn, còn gió xuân thì
chắc chắn đã biết cái bộ mặt nầy của ta rồi. Rượu dùng để tế lễ cuối
năm nên ngại ngùng không dám uống trước, càng hâm mộ đám trẻ con hơn khi
chúng thấy những hương thân mặc đồ tế lễ theo kiểu xưa. Ngâm xong bài
thơ cuối năm để sáng mai đem tặng người tri kỷ, thì đã phải đề rằng đây
là bài thơ của năm ngoái rồi !
* Diễn Nôm :
ĐÊM GIAO THỪA
Đồng hồ nhỏ giọt lạnh đêm đông,
Tống cựu nghinh tân chạnh tấc lòng.
Chuyện cũ đành theo tờ lịch giám,
Gió xuân đã tỏ nét nghi dong.
Rượu dành tế lễ nên kiêng uống,
Đồ tế hương thân bởi trẻ mong.
Ngâm nốt bài thơ mai tặng bạn,
Đã thành thơ cũ mới làm xong !
Lục bát :
Đèn lạnh buốt, tiếng đồng hồ,
Nghinh tân tống cựu ngẩn ngơ tấc lòng.
Chuyện qua theo lịch lụi dần,
Dung nghi vốn dĩ bạn cùng gió xuân.
Kiêng khem rượu lễ chớ dùng,
Nhi đồng hâm mộ hương thân tế thần.
Ngâm xong mai tặng tri âm.
Đã là thơ cũ của năm qua rồi !
Đỗ Chiêu Đức
5. 除夜 TRỪ DẠ
病眼少眠非守歲， Bệnh nhỡn thiểu miên phi thủ tuế,
老心多感又臨春。 Lão tâm đa cảm hựu lâm xuân.
火銷燈盡天明後， Hỏa tiêu đăng tận thiên minh hậu,
便是平頭六十人 ! Tiện thị bình đầu lục thập nhân !
白居易 Bạch Cư Dị
* Chú Thích :
- Bệnh Nhỡn 病眼 :là Con mắt bệnh; ở đây chỉ con mắt của người gìa bệnh tật.
- Thủ Tuế 守歲 : là Giữ tuổi, là Đợi để đón giao thừa.
- Hỏa Tiêu Đăng Tận 火銷燈盡 : là Lửa tắt đèn tàn.
- Bình Đầu 平頭 : là bằng đầu, là Ngang bằng, ta nói là Cán mức.
* Dịch Nghĩa :
Con mắt của người già bệnh tật ít ngủ, nên không ngủ được chớ không
phải là thức để đợi giao thừa. Lòng của những người già đã đa cảm rồi
lại gặp phải buổi đón xuân sang (nên càng thấy lòng cảm xúc hơn). Lửa đã
tắt đèn đã tàn (đêm đã hết) sau khi trời sáng thì ta đã là ông cụ già
cán mức sáu mươi tuổi rồi !
Nên biết là
vào đời Đường (618—907), theo lịch sử thống kê, tuổi thọ trung bình của
con người chỉ có 45 tuổi mà thôi. Nên 60 tuổi đã là thọ lắm rồi, và vì
thế mà Thi Thánh Đỗ Phủ đã hạ hai câu thơ nổi tiếng để đời trong bài
"Khúc Giang" là :
Tửu trái tầm thường hành xứ hữu, 酒債尋常行處有，
Nhân sinh thất thập cổ lai hi. 人生七十古來稀。
Có nghĩa :
Nợ rượu tầm thường khắp nơi đều có cả, còn...
Đời người sống đến bảy mươi tuổi thì xưa nay rất hiếm.
Đó là vào đới Đường, còn hiện nay, bước ra đường bất cứ lúc nào ta
cũng có thể gặp được người già trên 70 tuổi cả ! Bạch Cư Dị thọ được sáu
mươi tuổi đã ra vẻ già yếu mất ngủ vì bệnh tật, nên rất dễ cảm xúc lúc
xuân về tết đến, thi nhân đã rất cảm khái trong đêm giao thừa lúc đêm
tàn năm hết, vì đến sáng ngày mai mình đã là kẻ thọ được sáu mươi tuổi
rồi ! Trong hoàn cảnh hiện tại, sau năm 1975 đến nay, chúng ta những
người đang sống lưu vong trên đất Mỹ đều đã gần "tám bó" cả rồi, sự cảm
khái của kẻ đón xuân nơi đất khách chắc chắn còn hơn Bạch Cư Dị bội
phần.
* Diễn Nôm :
GIAO THỪA
Mắt già khó chợp đón giao thừa,
Đa cảm lòng già xuân lại qua.
Lửa tắt đèn tàn trời rựng sáng,
Đã là người sáu chục niên hoa.
Lục bát :
Không ngủ chẳng tại giao thừa,
Lòng già đa cảm khi vừa đón xuân.
Đèn tàn lửa tắt bâng khuâng.
Sáng ra sáu chục xuân hồng đã qua !
Đỗ Chiêu Đức
Những bài thơ này rất hay, xin cảm ơn
Trả lờiXóa