BS Đỗ Văn Hội - Tìm hiểu bệnh Ebola (Ebola
Virus Disease)
BS Đỗ Văn Hội
Hiện nay đang có dịch bệnh Ebola gốc từ Phi
Châu gây tử vong rất cao, khiến toàn thế giới xôn xao e ngại. Các nhà hữu trách
đang tìm phương pháp chữa bệnh và ngăn ngừa không để lan tràn. Cho đến nay chỉ
có chừng gần 3 ngàn người chết vì bệnh này trong kỳ phát bệnh bắt đầu tháng
3/2014 vừa qua, tuy nhiên vẫn chưa có thuốc chữa bệnh và chích ngừa.
Anh Thomas Duncan ở Dallas, người đầu tiên mắc bệnh Ebola ở Hoa
Kỳ vừa chết vì bệnh này.
Ở Hoa Kỳ, một người đàn ông ở Dallas,
tên Thoma Duncan, từ Liberia về nước cách đây khoảng hai tuần lễ. Trên máy bay
anh ta không có triệu chứng, nhưng khi về đến nhà vài ngày thì thấy sốt cao, đi
khám bệnh chỉ cho thuốc trụ sinh thông thường, vài ngày sau trở nặng, thí
nghiệm máu xác định anh ta mắc bệnh Ebola, anh được cách ly và điều trị chu
đáo, nhưng anh đã qua đời ngày 8 tháng 10, 2014. Đây là trường hợp nhiễm bệnh
Ebola đầu tiên tại Hoa Kỳ và đã qua đời khiến cho nước Mỹ, kể cả tổng thống
Obama lo ngại, đang tìm những biện pháp ngăn ngừa thích đáng. Sự thiếu sót
trong việc điều trị bệnh nhân này là đã không tìm ra bệnh sớm và điều trị sớm
mặc dù anh đã có đủ yếu tố có thể nghĩ đến bị virus Ebola (trở về từ Liberia
Để quý vị biết về bệnh nguy hiểm này,
chúng tôi xin được trình bày tổng quát về nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng,
cách điều trị, cách đề phòng... Dưới cùng có các danh từ y học để tham khảo.
Nếu quý vị muốn biết thêm chi tiết xin
liên lạc với các các cơ quan y tế hoặc bác sĩ gia đình, hoặc vào các website
của cơ quan CDC, Webmd, Mayo Clinic...
Định nghĩa:
Siêu vi khuẩn Ebola
Bệnh Ebola, trước đây còn được gọi là
bệnh “sốt xuất huyết Ebola”, là một bệnh hiếm, nhưng rất nguy hiểm, có nguồn
gốc từ Phi Châu do một loại siêu vi khuẩn (virus) có tên là Ebola gây ra. Virus
này gây xuất huyết cơ thể (chảy máu trong người), các chức năng bộ phận cơ thể
bị suy kiệt trầm trọng đưa đến cái chết rất nhanh. Bệnh có thể lây từ người này
sang người khác.
Hiện nay vẫn chưa có thuốc trị bệnh
hữu hiệu, hoặc thuốc ngừa, tỷ lệ tử vong rất cao có thể lên đến 90%.
Nguyên nhân và cách lây bệnh
Nguyên nhân gây bệnh là do siêu vi
khuẩn có tên Ebola (tên một con sông của nước Congo
Địa điểm đang có dịch bệnh tại Phi Châu
Bệnh có thể lây từ súc vật qua người
khi người tiếp cận với chất dịch từ con bệnh, thường thường từ xác thú vật có
bệnh như qua đường máu, chất thải như phân, nước tiểu của thú vật hoặc dơi mắc
bệnh. Bệnh có thể lây từ người qua người cùng một cách thức như nhau.
Vòng lây bệnh: Từ thú vật hoang dã ở Phi Châu như khỉ, dơi, thú hoang lây sang người, từ người sang người hoặc thú vật, rồi lại sang cho người…
Những người chôn xác bệnh nhân nếu
không mặc quần áo đặc biệt có thể lây bệnh. Chuyên viên ý tế nếu không mang vải
che miệng (mask), găng tay, hoặc bị kim tiêm đã dùng cho người bệnh đâm trúng
phải có thể lây bệnh. Bệnh không lây qua côn trùng như muỗi..
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh
Những trường hợp sau đây làm người ta
dễ có cơ hội nhiễm bệnh:
- Du lịch đến vùng có dịch bệnh (hiện
nay một số nước Phi Châu đang có dịch như Liberia ,
Guinea , Sierra Leone , Nigeria
- Những chuyên viên nghiên cứu các
loại thú vật đã kể trên.
- Các chuyên viên ngành y tế trực tiếp
săn sóc bệnh nhân.
- Những người chôn xác thú vật hoặc
xác người mắc bệnh.
- Thân nhân trong gia đình có người
mắc bệnh..
- Người có sự đề kháng kém.
- Nếu định bệnh chậm và điều trị bắt
đầu chậm, người bệnh có nguy cơ chết rất cao.
Triệu chứng:
Triệu chứng ban đầu của bệnh rất giống
như các bệnh thông thường như cảm, cúm, sốt rét.., nên rất khó nhận dạng.
- Triệu chứng sở khởi của bệnh Ebola bao
gồm: Nóng sốt, ớn lạnh, nhức đầu, đau nhức bắp thịt, đau khớp xương, cơ thể suy
yếu...
- Khi bệnh trở nặng hơn, người bệnh có
triệu chứng: nôn, ói, tiêu chảy, mắt đỏ, nổi sẩy ngoài da, tức ngực, ho, đau
bụng, sụt cân mau lẹ, xuất huyết ở mắt, mũi, tai, tím bầm ngoài da, nội xuất
huyết...
Biến chứng
Bệnh có thể gây ra biến chứng rất
nặng, là nguyên nhân đưa đến tử vong như: nhiễm trùng các bộ phận cơ thể, bệnh
nhân suy kiệt; xuất huyết trầm trọng bên ngoài cũng như trong nội tạng (nội
xuất huyết); vàng da (do xuất huyết); mê man; co giật; bị sốc (trụy tim mạch)..
và dĩ nhiên là “chết”, rất khó cứu chữa.
Một biến chứng nguy hiểm khác là suy
giảm hệ miễn nhiễm khiến cho cơ thể không đủ khả năng đề kháng chống với siêu
vi Ebola cũng như với các loại vi trùng khác.
Một số người may mắn được bình phục có
thể vì hệ miễn nhiễm của họ không bị mất, sức đề kháng cao nên sống sót, nhưng
số này rất ít, đa số đều chết vì suy hệ miễn nhiễm và hởi sự điều trị quá trễ.
Người thoát chết sẽ phục hồi rất chậm,
có thể nhiều tháng, trong lúc đó siêu vi khuẩn vẫn còn tồn tại trong cơ thể. Những
dư chứng của những người này là suy nhược, rụng tóc, viêm gan, mệt nhọc, nhức
đầu, sung dịch hoàn, sưng mắt..
Chẩn đoán bệnh (diagnosis)
Việc chẩn đoán bệnh rất khó khăn vào
lúc ban đầu, như đã nói ở trên, vì triệu chứng rất giống các bệnh thông thường
như cảm, cúm, sốt rét. Chỉ thử máu mới tìm ra được siêu vi Ebola.
Vì thế, một người ở trong hoàn cảnh dễ
lây bệnh như vừa du lịch nơi có dịch, có cơ hội tiếp xúc với người mắc bệnh,
khi có triệu chứng như sốt, nhức đầu, bác sĩ sẽ cho thử máu ngay để xác định có
mắc virus Ebola hay không.
Điều trị
Hiện chưa có thuốc điều trị hoặc tiêu
diệt vi khuẩn. Thường thường kết quả điều trị khả quan khi các nguyên tắc như
sau được áp dụng:
- Điều trị thật sớm. Vì vậy nên tìm ra
bệnh càng sớm càng tốt
- Người bệnh có hệ miễn nhiễm cao.
- Điều trị “chống đỡ” và điều trị
những biến chứng
Người ta chỉ có thể giúp người bệnh ở
tình trạng đủ sức chống cự với siêu vi và biến chứng như: truyền nước biển,
huyết tương, máu tươi (nếu mất máu), giữ huyết áp bình thường, cho thở dưỡng
khí đầy đủ, điều trị những biến chứng nhiễm trùng khác… Phương pháp này được
gọi là “điều trị chống đỡ” (supportive treatment).
Cơ thể người mắc bệnh có thể tự tạo ra
chất kháng thể (antibody) sau 10 ngày và kéo dài trong 10 năm.
Phòng bệnh (prevention)
Đề phòng là phương pháp tốt nhất và
quan trọng để tránh bệnh nhiễm vi khuẩn Ebola và Marburg
- Tránh không đến những vùng đang có
dịch bệnh. Nếu có phải đến thì nên có những biện pháp đề phòng thích nghi.
- Tránh tiếp xúc với người bệnh hoặc
nếu phải tiếp xúc thì nên mặc quần áo đặc biệt chống nhiễm trùng.
- Rửa tay bằng xa phòng thường xuyên.
Làm sạch tay bằng dung dịch diệt trùng được gọi là “hand sanitizer” (vệ sinh
tay); hoặc rửa bằng cồn mạnh.
- Tránh ăn thịt thú rừng, thú đi rong
(nhất là thịt khỉ), vì các loại thú này dễ mang virus bệnh.
- Không tiếp xúc với xác người chết
hoặc xác thú vật mắc bệnh mà không có biện pháp an toàn. Việc chôn cất xác
người bệnh phải được chuyên viên vệ sinh phụ trách.
- Không để người măc bệnh sống chung
trong nhà. Người có bệnh phải được cách ly đặc biệt.
- Khi nghi là có bệnh nên đi khám bác
sĩ ngay, đặc biệt nên khai rõ mình đã đến nơi nào, đã tiếp xúc với người hoặc
thú vật có bệnh hay không. Nếu tìm ra bệnh sớm và được điều trị sớm, cơ may
khỏi bệnh khá cao nếu bệnh nhân có miễn nhiễm tốt.
- Chuyên viên y tế cần áp dụng những
phương pháp khử trùng hiệu quả (đeo khẩu trang, mặt nạ, bao tay, hoặc các dụng
cụ cách trùng..)
- Những người vừa từ các vùng nghi ngờ
có bệnh như ở Phi châu, hoặc có dịp tiếp xúc với người hoặc thú mắc bệnh, nếu
có sốt cần phải được thử máu siêu vi ngay, hoặc cách ly.
Bệnh này không dễ lây như bệnh cúm, sởi,
tiêu chảy.., do đó nếu biết cách đề phòng, người ta có thể tránh được việc lây
bệnh và kiểm soát được bệnh dịch.
***
Tóm lại, bênh Ebola do một siêu vi
trùng đặc biệt có tên Ebola (hoặc Marbug), triệu chứng ban đầu gồm sốt, nhức
đầu, nôn, mửa, tiêu chảy, sau đó có các biến chứng nặng như xuất huyết, suy
nhược toàn thân, tỷ lệ chết rất cao. Thử máu mới có thể xác định được bệnh.
Chưa có cách điều trị và thuốc ngừa hữu hiệu, việc phòng bệnh rất quan trọng.
Không nên tiếp xúc với xác thú vật hoặc người mắc bệnh. Khi có triệu chứng nghi
ngờ nên gặp nhân viên y tế ngay để được thử máu và điều trị càng sớm càng tốt.
BS Đỗ Văn Hội
Tài liệu tham khảo:
- Ebola disease: Mayo Clinic, WHO, CDC, Wikipedia…
Danh từ y học cần biết:
- Siêu vi khuẩn (virus): là loại vi trùng cực nhỏ, cần
phải có kính hiển vi tối tân mới nhìn thấy được.
- Miễn nhiễm (immunity): là sự đề kháng của cơ thể
chống lại một loại bệnh. Miễn nhiễm có được do đã tiếp xúc với bệnh, hoặc chính
ngừa tạo ra kháng thể (antibody) có khả năng chống lại vi trùng khi nó xâm nhập
vào cơ thể như bệnh sởi (measles), quai bị (mump), thủy đậu (rubella); tê liệt
trẻ em (polio), phong đòn gánh hay sài uốn ván (tetanus), bệnh lao, bệnh cúm
(flu), đậu mùa, viêm gan A, B (không có thuốc ngừa viêm gan C)…
- Xuất huyết (hemorrhagia): chảy máu do thiếu tố
chất giúp đông máu vì suy gan.
- Viêm gan (hepatitis): các siêu vi trùng có thể
làm cho tế bào gan tổn thương, nếu nặng gan không tạo được những chất cần thiết
giúp ích cho cơ thể. Viêm gan như viêm gan A, B, C… hoặc do rượu làm chai gan,
hoặc chất hóa học gây ung thư gan..
- Thử máu:
có nhiều kỹ thuật thử máu để xác định một số bệnh khi tìm thấy có siêu vi, như
Enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA); Reverse transcriptase polymerase
chain reaction (PCR). Chỉ một số phòng thí nghiệm lớn mới có các loại thử
nghiệm này.
- Chẩn đoán (diagnosis): phương pháp xác định
chính xác là có bệnh, không “đoán mò”, thường thường do kết quả của phòng thí
nghiệm như phim X ray, MRI, CT Scan, thử máu, nước tiểu..
- Phòng bệnh;
phòng ngừa (prevention): là phương pháp phòng ngừa không mắc bệnh, hoặc nếu đã
mắc bệnh đề phòng những biến chứng có thể làm giảm thiểu sự bất khiển dụng của
cơ thể. Ta gọi là y khoa phòng ngừa hay phòng bệnh (Preventive Medicine).
Nếu quý vị muốn biết
thêm chi tiết xin gọi:
BS Võ Đình Hữu (MD) 714-928-3038; drhvo@yahoo.com (Cali
BS Bùi Quang Dũng (MD) 407-443-4829; drdavidbui@bellsouth.net (Florida
BS Đỗ Văn Hội: 407-234-3596; Hoivando@gmail.com (Florida
Hoặc bác sĩ gia đình của quý vị.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét