Quân bất kiến, Hoàng Hà chi thủy ...
Đầu năm Thiên Bảo đời Đường Huyền Tông, Lý Bạch được triệu vào cung để giữ chức Hàn Lâm Học Sĩ, nhưng vì không chịu xu phụ quyền thế, nên bị các quan đương quyền bài xích. Đến năm Thiên Bảo thứ 3 (CN 744) Đường Huyền Tông đành phải "Tứ Kim Phóng Hoàn 赐金放还" (tặng vàng cho về quê). Lý Bạch trong lòng phiền muộn nên cứ nấn ná mãi ở miền sông nước Giang Hoài, kết giao với một bạn rượu mới là Sầm Huân 岑勛（岑夫子 Sầm Phu Tử）cùng rủ nhau du ngoạn Tung Sơn để hội ngộ với một người bạn khác là Nguyên Đan Khâu 元丹丘 ở Dĩnh Dương Sơn. Cả ba cùng đăng cao bày tiệc rượu trên núi để uống cho thỏa thích và để giải toả nỗi lòng ẩn ức vì chính trường thất ý, hoài bão không thực hiện được nên mượn rượu để giải sầu và để bày tỏ ý chí, sự bất bình ở trong lòng của mình. Bài thơ bất hủ TƯƠNG TIẾN TỬU đuợc làm ra trong tiệc rượu nầy.
將進酒 TƯƠNG TIẾN TỬU
君不見黃河之水天上來， Quân bất kiến Hoàng Hà chi thuỷ thiên thượng lai
奔流到海不復回。 bôn lưu đáo hải bất phục hồi !
君不見高堂明鏡悲白髮， Quân bất kiến cao đường minh kính bi bạch phát
朝如青絲暮成雪。 triêu như thanh ti mộ thành tuyết !
人生得意須盡歡， Nhân sinh đắc ý tu tận hoan,
莫使金樽空對月。 Mạc sử kim tôn không đối nguyệt.
天生我材必有用， Thiên sinh ngã tài tất hữu dụng,
千金散盡還復來。 Thiên kim tán tận hoàn phục lai.
烹羊宰牛且爲樂， Phanh dương tễ ngưu thả vi lạc,
會須一飲三百杯。 Hội tu nhất ẩm tam bách bôi.
岑夫子，丹丘生。 Sầm Phu Tử, Đan Khâu sinh,
將進酒，杯莫停。 Tương tiến tửu, bôi mạc đình.
與君歌一曲， Dữ quân ca nhất khúc,
請君爲我側耳聽。 Thỉnh quân vị ngã trắc nhĩ thinh.
鐘鼓饌玉不足貴， Chung cổ soạn ngọc bất túc qúy,
但願長醉不願醒。 Đản nguyện trường túy bất nguyện tinh.
古來聖賢皆寂寞， Cổ lai thánh hiền giai tịch mịch,
惟有飲者留其名。 Duy hữu ẩm giả lưu kỳ danh.
陳王昔時宴平樂， Trần vương tích thời yến Bình lạc,
斗酒十千恣讙謔。 Đấu tửu thập thiên tư hoan hước.
主人何為言少錢？ Chủ nhân hà vị ngôn thiểu tiền?
徑須沽取對君酌。 Kính tu cô thủ đối quân chước.
五花馬，千金裘。 Ngũ hoa mã, thiên kim cầu.
呼兒將出換美酒， Hô nhi tương xuất hoán mỹ tửu,
與爾同銷萬古愁! Dữ nhĩ đồng tiêu vạn cổ sầu !
李白 Lý Bạch
* Chú Thích :
- TƯƠNG TIẾN TỬU 將進酒 : TƯƠNG 將 là Mời; TƯƠNG TIẾN TỬU có nghĩa là "Mời Uống Rượu; Mời Cạn Ly". Đây là tên khúc hát thứ 9 trong "Hán Cổ Xuy Nhiểu Ca thập bát khúc 漢鼓吹鐃歌十八曲". Trong tài liệu đào được ở Đôn Hoàng, ba bản chép tay "Đôn Hoàng Thi Tập Tàn Quyển 敦煌诗集残卷" thì ghi tựa bài nầy là "Tích Tôn không 惜罇空" (Tiếc Chai không).
- Quân Bất Kiến 君不見 ：QUÂN ở đây là Danh Xưng Đại từ ngôi thứ hai, có nghĩa như là Ông, Anh, Bà, Chị, Mầy, Bạn...; QUÂN BẤT KIẾN là từ dùng để nhấn mạnh mở đầu bài thơ, có nghĩa như phản vấn :
* Anh không thấy sao....
* Bạn không thấy sao....
- Cao Đường Minh Kính 高堂明鏡 : Tấm kính lớn treo ở giữa phòng khách.
- Kim Tôn 金樽 : Chai đựng rượu bằng vàng.
- Hội Tu Nhất Ẩm Tam Bách Bôi 會須一飲三百杯 : HÔI TU có nghĩa là Nên, là Phải. Còn "Nhất Ẩm Tam Bách Bôi"(Hễ uống là uống hết ba trăm ly). Theo "Trịnh Huyền Biệt Truyện 鄭玄别傳" có ghi : Khi Viên Thiệu đặt tiệc tiễn hành Trịnh Huyền, có hơn 300 người đến tham dự, rượu mời Trịnh Huyền uống từ sáng đến chiều tối hơn 300 ly, nhưng nét mặt Huyền vẫn ôn nhu tĩnh táo không thay đổi.
- Sầm Phu Tử, Đan Khâu Sinh 岑夫子，丹丘生 : Tên của hai ẩn sĩ là bạn rượu của Lý Bạch lúc bấy giờ.
- Chung Cổ Soạn Ngọc 鐘鼓饌玉 : CHUNG CỔ là Chuông Trống, là Gỏ chuông đánh trống làm vui chỉ cuộc sống giàu sang; SOẠN NGỌC chỉ thức ăn thịnh soạn và qúy như ngọc của các gia đình quý tộc. Nói chung CHUNG CỔ SOẠN NGỌC là chỉ Đời sống giàu sang phú quý.
- Tịch Mịch 寂寞 : Là Vắng vẻ, lặng lẽ, ở trong câu nghĩa là "Bị bỏ quên trong vắng lặng".
- 陳王昔時宴平樂 Trần Vương tích thời yến Bình Lạc : TRẦN VƯƠNG là tước hiệu của Tào Thực được phong ở đất Trần (thuộc Hà Nam hiện nay) đã mở yến tiệc lớn ở Bình Lạc Quan ở ngoại thành Lạc Dương do Hán Minh Đế xây dựng nên, là nơi ăn chơi trác táng của giới qúy tộc lúc bấy giờ. Trong bài phú "Danh Đô Thiên 名都篇" của Tào Thực có câu :
歸來宴平樂， Quy lai yến Bình Lạc,
美酒斗十千. Mỹ tửu đấu thập thiên.
Có nghĩa :
Trở về Bình Lạc yến diên,
Rượu ngon một đấu mười thiên xá gì !
- Tư Hoan Hước 恣讙謔 : Vui chơi thả dàn, phóng túng không câu nệ gì cả.
- Kính Tu Cô Thủ 徑須沽取 : KÍNH TU là Phải nên, là Đáng lẽ. CÔ 沽 : Vừa có nghĩa BÁN vừa có nghĩa MUA, ở đây CÔ THỦ 沽取 có nghĩa là Mua về.
- Ngũ hoa mã 五花馬 chỉ Ngựa qúy hiếm; Thiên kim cầu 千金裘 : Áo lông cừu quý giá. Câu nầy chỉ đồ dùng quý giá đắt tiền.
* nghĩa bài thơ :
HÃY NÂNG LY
Bạn không thấy sao, nước của con sông Hoàng Hà từ trên trời đổ xuống rồi chảy miết về biển đông và không bao giờ trở lại ! Và Bạn cũng không thấy sao, tấm gương sáng treo ở phòng khách cao cao buồn cho làn tóc trắng, vì buổi sáng còn xanh như tơ mà buổi chiều thì đã như là tuyết trắng rồi. Cho nên, người đời lúc đắc ý thì nên vui chơi cho thỏa thích, đừng để cho chai vàng đựng rượu phải hết dưới ánh trăng. Trời sinh ra tấm thân ta ắt hẵn có chỗ hữu dụng, ngàn vàng tiêu hết rồi còn có thể kiếm lại được. Giết dê mổ trâu hãy cùng vui với nhau, và phải nên cùng uống với nhau ba trăm ly. Này, hai ông bạn Sầm Phu Tử và Đan Khâu Sinh của ta ơi, hãy nâng chén đi, đừng ngừng rót rượu, ta sẽ vì bạn mà ca một khúc, xin bạn hãy vì ta mà lắng tai nghe. Đời sống giàu sang phú qúy không đáng trân qúy chút nào, ta chỉ muốn chìm đắm mãi trong men say mà không muốn tỉnh dây nữa. Từ xưa đến nay các bậc thánh hiền đều bị lãng quên trong vắng lặng , chỉ có những người uống rượu mới được lưu danh thiên cổ mà thôi. Ngày xưa trần Vương Tào Thực bày yến tiệc ở Bình Lạc Quan, một đấu rượu giá đến mười ngàn mà cứ phóng túng uống tràn lan thỏa thích. cho nên, chủ nhân sao lại bảo là thiếu tiền mua rượu ? Lẽ ra ta phải mua rượu đến đây để mời bạn uống rồi ! Nào, ngựa ngũ hoa, áo hồ cừu qúy giá, hãy bảo trẻ đều mang cả ra đây để đổi lấy rượu ngon, để ta với bạn cùng uống cho tiêu đi cái mối sầu vạn cổ !
Thi Tiên uống rượu một cách rất hào sảng, vừa mượn rượu để tiêu sầu, vừa cất cao giọng hát để giải tỏa những uẫn khúc ở trong lòng, phát tán những cảm khái bi phẫn của nhân sinh. Toàn bài thơ toát ra cái tính hào phóng ngông cuồng mạnh mẽ của thi nhân chen lẫn với buồn vui hỉ nộ, bỗng trầm lên xuống như dòng nước của sông Hoàng Hà từ trên trời tuôn đổ xuống rồi cuồn cuộn chảy thẳng về đông ! Những khuếch đại về tu từ qua các con số như :"Thiên kim tán tận hoàn phục lai" và "Hội tu nhất ẩm tam bách bôi", hễ mỗi lần uống là 300 ly, rồi mỗi "Đấu tửu" là "thập thiên" (mười ngàn), rồi "ngũ hoa mã", "Thiên kim cầu" tất cả đều đem ra đổi rượu để uống cho tiêu cái "vạn cổ sầu"! đều là phép nói nhấn đao to búa lớn qua các con số để thể hiện sự buông thả phóng túng và đầy hào khí mạnh mẽ qua cá tính khinh thế ngạo vật của Thi Tiên, như Đỗ Phủ đã viết :
李白斗酒詩百篇， Lý Bạch đấu tửu thi bách thiên,
長安市上酒家眠。 Trường An thị thượng tửu gia miên.
天子呼來不上船， Thiên tử hô lai bất thướng thuyền,
自稱臣是酒中仙！ Tự xưng thần thị tửu trung tiên !
Có nghĩa :
Lý Bạch đấu rượu thơ trăm,
Trường An quán rượu say nằm ngủ yên .
Vua đòi cũng chẳng lên thuyền,
Tự xưng thần chính rượu tiên trên đời !
Quả là Thi Tiên có khác !
Cái tính khinh thế ngạo vật nầy ta còn thấy được qua tính cách ngông cuồng bất phục của Chu Thần Cao Bá Quát. Cao Chu Thần cũng đã chán nản qua thế thái nhân tình và nhất là sự bát nháo của quan trường lúc bấy giờ, nên đã nhại theo cách sống của Thi Tiên Lý Bạch qua bài "Uống Rượu Tiêu Sầu" :
...Gõ nhịp lấy, đọc câu “Tương tiến tửu”:
“Quân bất kiến:
Hoàng Hà chi thuỷ thiên thượng lai,
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi.”
Làm chi cho mệt một đời !
* Diễn Nôm :
Bạn có thấy Hoàng Hà cuồn cuộn,
Từ trời cao đổ xuống về đông.
Chảy xuôi ra biển mênh mông,
Nước tuôn mất hút một không trở về !
Bạn có thấy cao đường minh kính,
Buồn trắng tinh mái tóc bạc phơ.
Sáng còn xanh mượt như tơ,
Chiều đà như tuyết trắng phơ mái đầu !
Hãy tận vui khi đời đắc ý,
Dưới trăng vàng chớ để chai không.
Trời sanh ta ắt phải dùng,
Ngàn vàng tiêu hết sẽ còn tái lai.
Mổ trâu dê nhậu say cùng bạn,
Ba trăm ly uống cạn mới đành.
Sầm Phu Tử, Đan Khâu sanh,
Nâng ly cạn chén rành rành chẳng ngưng.
Ca một khúc vì chưng đãi bạn,
Lắng tai vàng mời bạn nghe chơi.
Giàu sang chi nữa trên đời,
Chỉ mong say khước không người tỉnh ngay.
Cánh thánh hiền xưa nay vắng vẻ,
Làng rượu ta lắm kẻ lưu danh.
Trần Vương yến Bình Lạc Quan,
Thập thiên đấu tửu mười ngàn như không !
Chủ nhân chớ bảo không tiền rượu,
Để ta mua rượu uống cùng nhau,
Ngũ Hoa Mã, Thiên Kim Cầu,
Đem ra bảo trẻ đổi mau rượu về !
Cùng nhau ta uống hả hê,
Mối sầu vạn cổ trả về thiên thu !
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
Hẹn bài viết tới !
杜紹德
Đỗ Chiêu Đức
Bài viết rất hay
Trả lờiXóa