Làm thế nào để biết mình dị ứng vaccine Covid-19?

 Những người cơ địa dị ứng có thể khám, xét nghiệm trước tiêm hoặc test với vaccine như test da, xét nghiệm IgE đặc hiệu.

Phó giáo sư, tiến sĩ Hoàng Thị Lâm, Trưởng bộ môn Dị ứng Miễn dịch lâm sàng, Đại học Y Hà Nội, cho biết không phải ai cũng bị dị ứng vaccine, chỉ những người cơ địa dị ứng mới có nguy cơ dị ứng vaccine. Ví dụ, bản thân hoặc thành viên trong gia đình mắc các bệnh dị ứng như dị ứng thuốc, dị ứng thức ăn, dị ứng vaccine, hen phế quản, viêm mũi dị ứng...

Hiện, tỷ lệ dị ứng vaccine và phản vệ do vaccine rất thấp. Tuy nhiên, khi nước ta đang trong chiến dịch tiêm chủng đại trà vaccine Covid-19, mối quan tâm đến các phản ứng sau tiêm, đặc biệt là dị ứng, nhiều hơn.

Vaccine cũng giống như các thuốc khác, đều có khả năng gây dị ứng và bất kỳ thành phần nào của vacine cũng có thể đóng vai trò là một dị nguyên (gây dị ứng). Dị ứng vaccine có thể là dị ứng type nhanh xảy ra trong vòng vài phút hoặc vài giờ với các biểu hiện như mày đay, phù quincke (sưng nề đột ngột), khó thở, phản vệ...

Dị ứng hoặc dị ứng type chậm (qua trung gian IgE hoặc không) xảy ra sau vài giờ đến vài ngày, thậm chí là vài tuần sau khi dùng vaccine. Trong đó cấp tính và nguy hiểm nhất vẫn là phản ứng phản vệ, đặc biệt là sốc phản vệ, có nguy cơ đe dọa tính mạng.

Khoảng 80% trường hợp phản vệ do vaccine xảy ra trong vòng 30 phút đầu sau tiêm. Các triệu chứng có thể có là mày đay mẩn ngứa, ban đỏ, hoa mắt chóng mặt, mệt mỏi, xuất hiện nhanh sau tiêm vaccine. Sau đó các triệu chứng tiếp tục tiến triển như khó thở, choáng váng, ngất suy hô hấp, trụy tim mạch... Nếu không cấp cứu kịp thời người bệnh có thể tử vong.

Thành phần gây dị ứng trong vaccine rất đa dạng, tùy từng loại vaccine. Đó có thể là do gelatin (có trong vaccine sởi, rubela, thủy đậu...), protein trứng (vaccine sốt vàng, sởi, rubella, vaccine dại ...), protein sữa (bạch hầu, ho gà, uốn ván....).

Một số chất bảo quản trong vaccine như thimerosal, aluminum, và phenoxyethanol cũng có thể gây dị ứng. PEG và Polysorbate là hai thành phần có trong vaccine Covid-19 cũng được liệt kê là các dị nguyên tiềm năng.

Nhân viên y tế tại Hà Nội tiêm vaccine AstraZeneca. Ảnh:Giang Huy.

Hiện nay, có rất nhiều phác đồ hướng dẫn cách tiếp cận và chẩn đoán dị ứng vaccine ở những người có cơ địa dị ứng. Điều quan trọng nhất vẫn là thăm khám lâm sàng, xét nghiệm để nhận biết những người có nguy cơ dị ứng vaccine hoặc các test kích thích với chính bản thân vaccine hoặc thành phần vaccine.

"Còn trường hợp không thuộc cơ địa dị ứng không khuyến cáo test dị ứng vaccine Covid-19", bác sĩ nói.

Một số phòng xét nghiệm có thể xác định được mức kháng thể dị ứng với vaccine, thông thường là kháng thể IgE đặc hiệu với vaccine hoặc thành phần vaccine. Test da với vaccine hoặc thành phần vaccine cũng được sử dụng.

"Đây là thủ thuật đơn giản dễ làm và rất có ý nghĩa trên lâm sàng", bác sĩ nhấn mạnh.

Có rất nhiều cách tiến hành test da với vaccine hoặc thành phần vaccine như test lẩy da với chính bản thân vaccine hoặc thành phần vaccine không pha loãng để đánh giá mức độ dị ứng. Nếu bệnh nhân có tiền sử dị ứng nặng nên pha loãng vaccine khi thực hiện test lẩy da. Trường hợp âm tính cần thực hiện thêm test nội bì. Tất cả các test này cần có test đối chứng để loại bỏ trường hợp dương tính giả và âm tính giả.

Tuy nhiên test da cũng có thể gây phản ứng phản vệ, nên chỉ được thực hiện tại các đơn vị có trang bị đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa hoặc có chứng chỉ về việc thực hiện test này. Tùy từng vaccine chúng ta có nồng độ pha loãng riêng biệt.

Ngoài test da, chúng ta có thể thực hiện xét nghiệm IgE đặc hiệu với dị nguyên (vaccine) như protein trứng, protein sữa, gelatin, latex và nấm mốc hoặc kháng sinh (thành phần của vaccine).

Trong một số trường hợp đặc biệt, các bác sĩ sẽ sử dụng test kích thích với vaccine hoặc thành phần của vaccine để chẩn đoán người bệnh có dị ứng với vaccine hay không. Tuy nhiên, đây là thủ thuật có tính nguy hiểm cao, chỉ nên tiến hành tại các cơ sở y tế có trang bị đầy đủ phương tiện cấp cứu và được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên khoa dị ứng.

Nếu test da, test kích thích và các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm âm tính, cơ hội dị ứng vaccine đó rất thấp. "Trường hợp có một test nào nêu trên dương tính, cân nhắc thay thế vaccine nếu có thể", bác sĩ khuyên. Khi không thể thay thế vaccine và người bệnh cần thiết phải tiêm vaccine đó, cân nhắc tiêm vaccine theo phác đồ liều tăng dần.

Bác sĩ đánh giá, với các phương pháp tiếp cận và chẩn đoán dị ứng vaccine, người nghi ngờ dị ứng hoặc có cơ địa dị ứng có thể được trao thêm cơ hội để tiêm vaccine, giúp tăng thêm số lượng cá nhân tiêm vaccine, góp phần nhanh chóng tạo nên miễn dịch cộng đồng, đẩy lùi đại dịch.

Chiến dịch tiêm chủng vaccine Covid-19 toàn dân tại Việt Nam bắt đầu hôm 10/7, kéo dài đến tháng 4/2022. Mục tiêu là tiêm miễn phí hàng năm cho nhân dân để đạt được sự miễn dịch cộng đồng trên toàn quốc. Chiến lược tiêm chủng là "tiêm đến đâu an toàn đến đấy", đảm bảo an toàn cho người được tiêm, hạn chế đến mức thấp nhất trường hợp phản vệ.

Thùy An