Hoài niệm Tây Ninh: Góc Đường Thi : Chùm thơ KHÚC HÁT HÁI SEN (1, )

Góc Đường Thi :

Chùm thơ KHÚC HÁT HÁI SEN (1)

Thái Liên Khúc 採蓮曲

Mùa hè nóng nực, hôm nào nhiệt độ của TP. Houston TX cũng lên đến trên 100 độ F. Cái nóng hừng hực và khô khan khiến cho người ta cảm thấy như là đang ở trong lò BBQ vậy... Xin được thổi một luồn gió mát mẻ đến với mọi người bằng những "Khúc Hát Hái Sen" sau đây...

1. THÁI LIÊN KHÚC 採蓮曲 (1) của Vương Xương Linh 王昌齡 :

採蓮曲（其一） THÁI LIÊN KHÚC (Kỳ nhất)

王昌齡 Vương Xương Linh

荷葉羅裙一色裁, Hà diệp la quần nhất sắc tài,

芙蓉向臉兩邊開. Phù dung hướng kiểm lưỡng biên khai.

亂入池中看不見, Loạn nhập trì trung khan bất kiến,

聞歌始覺有人來。Văn ca thủy giác hữu nhân lai !

* Chú Thích:

1. Hà Diệp 荷葉 : là Lá của hoa Sen. Sẵn xin nói luôn về các tên gọi của hoa Sen như sau :

* Hà Hoa 荷花 : là Hoa Sen. Trong Bát Tiên có một cô Tiên rất đẹp, tay cầm một nhánh bông sen, chính là HÀ TIÊN CÔ đó !

* Liên Hoa 蓮花 : cũng là Hoa Sen, ta thường thấy 2 loại, hay được dùng đặt tên cho các nàng là Hồng Liên (sen hồng) và Bạch Liên (sen trắng).

* Thủy Phù Dung 水芙蓉 : là Hoa Phù Dung ở dưới nước, cũng là tên riêng của Hoa Sen. Ta sẽ gặp từ này trong bài thơ trên.

2. La Quần 羅裙 : là Cái Quần Là. Một loại Lụa ngày xưa thường dùng để may quần (váy) cho các bà các cô.

3. Văn 聞: Chữ nầy gồm có bộ Môn bên ngoài và chữ Nhĩ bên trong, có nghĩa : Chỏ cái lổ tai ra ngoài cửa để... nghe ngóng.

Văn Ca 聞歌 : là Nghe có tiếng ca hát.

4. Thủy Giác 始覺 : Mới có cảm giác, có nghĩa: Mới biết rằng...

* Nghĩa Bài Thơ :

Khúc Hát Hái Sen

Lá sen và quần lụa của nàng cũng cùng một màu xanh xanh, gương mặt đẹp đẻ của nàng cũng giống như hoa Phù Dung dưới nước, hai bên đều cùng nở ra khoe sắc. và... cùng lẫn vào nhau ở trong ao, nên khi nghe thấy có tiếng ca... mới biết là có một nàng hái sen đang bơi đến....

* Diễn Nôm :

Lá sen quần lụa xếp hai hàng,

Mặt tựa phù dung mới điểm trang.

Lẫn khuất trong ao nào ai thấy,

Nghe ca mới biết có người sang !

Lục bát :

Lá sen quần lụa một màu,

Phù dung mặt đẹp thua nào sen tươi.

Lẫn trong ao chẳng thấy người,

Nghe ca mới biết ai cười hái sen !

Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

... Thừa "nắng" xông lên, Đỗ Chiêu Đức xin thổi thêm một luồng gió mát nữa cho... đủ mát nhé! Kính mời cùng thưởng thức Bài 2 của Thái Liên Khúc sau đây cho đủ bộ :

2. THÁI LIÊN KHÚC 採蓮曲 (2) của Vương Xương Linh 王昌齡 :

採蓮曲 (其二) THÁI LIÊN KHÚC (Kỳ Nhị)

吳姬越豔楚王妃， Ngô cơ Việt diễm Sở vương phi,

爭弄蓮舟水濕衣。 Tranh lộng liên chu thủy thấp y.

　 來時浦口花迎入， Lai thời phố khẩu hoa nghinh nhập,

采罷江頭月送歸。 Thái bãi giang đầu nguyệt tống quy.

王昌齡 Vương Xương Linh

* Chú Thích :

1. Ngô Cơ, Việt Diễm, Sở Vương Phi 吳姬越豔楚王妃 : là ba người đẹp của ba nước thuộc miền Giang Nam nhiều sông ngòi kinh rạch, và dĩ nhiên có... nhiều ao sen, và những người đẹp nầy lại rất thích hái sen vào mùa hè nóng bức! Xin được cung cấp thêm một tên nữa của Hoa Sen là: Phù Cừ Vương Phi 芙蕖王妃.

2. Liên Chu 蓮舟 ( Châu ): là Thuyền hái sen.

3. Phố khẩu 浦口 : là Bến nước, Bến sông, Nơi để xuống thuyền.

* Nghĩa Bài Thơ :

Ba người đẹp của đất Giang Nam tranh nhau đi hái sen, và tranh nhau bơi thuyền hái sen, làm nước bắn tung tóe ướt cả áo xiêm. Khi đến bờ sông thì hoa sen cười đón mời chào, và khi hái xong ra về thì lại có vầng trăng sáng đưa ra đến tận đầu sông.

* Diễn nôm :

KHÚC HÁT HÁI SEN

Bài 2.

Gái Ngô, gái Việt, Gái Vương Công,

Tranh chống thuyền sen ướt áo bông.

Khi đến cả đầm sen cười đón,

Lúc về trăng sáng tiễn đầu sông !

Lục bát :

Gái Ngô Việt sánh Vương công,

Tranh nhau ướt áo chèo không buông nào.

Đến thì hoa đón mời chào,

Hái xong trăng sáng ngàn sao đưa về !

Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

Cũng là Thái Liên Khúc, cũng là "khúc hát hái sen", nhưng không phải của giới qúy tộc, mà là của một thôn nữ vừa đến tuổi cài trâm, được Thi Bá Bạch Cư Dị diễn tả lại một cách rất thực tế sống động sau đây:

3. THÁI LIÊN KHÚC 採蓮曲 của Bạch Cư Dị 白居易 :

採蓮曲 THÁI LIÊN KHÚC

白居易 Bạch Cư Dị

菱葉縈波荷颭風， Lăng diệp oanh ba hà chiếm phong,

荷花深處小船通。 Hà hoa thâm xứ tiểu thuyền thông.

逢郎欲語低頭笑， Phùng lang dục ngữ đê đầu tiếu,

碧玉搔頭落水中。 Bích ngọc tao đầu lạc thủy trung.

* CHÚ THÍCH :

- Lăng Diệp 菱葉 : là Lá Ấu, lá của Củ Ấu.

- Oanh 縈 (còn đọc là Quanh, Vinh ): là Lòng vòng, lẩn quẩn.

- Chiếm 颭 : là chữ Hình Thanh, gồm có chữ Phong 風 là Gió chỉ ý, và chữ Chiêm 占 chỉ âm, nên CHIẾM có nghĩa là: Bị gió lay động.

- Tao Đầu 搔頭 : Búi tóc. Danh từ có nghĩa là Cây Trâm.

- Bích Ngọc 碧玉 : là Ngọc Bích, là Cẩm Thạch, nên Bích Ngọc Tao Đầu 碧玉搔頭 là Cây trâm bằng Ngọc Bích, bằng Cẩm Thạch. Người Hoa gọi là Ngọc Bích nghe rất qúy giá. Ta gọi là Cẩm Thạch nghe có vẻ bình dân hơn.

4 bản thư pháp của bài thơ

* NGHĨA BÀI THƠ :

Lá ấu phủ trên mặt nước làm gợn sóng lăn tăn và những lá sen lay động trước gió. Trong chỗ sâu thẳm của ao sen chiếc thuyền nhỏ cũng có thể qua lại được. Gặp chàng muốn nói nên cúi đầu cười e thẹn, làm cho cây trâm bằng ngọc bích rớt tỏm xuống ao sen!

Khéo ngớ ngẩn mà nên thơ thi vị làm sao ấy! Không biết "chàng" đây là người cùng xóm hay là người trong mộng của nàng, 4 chữ " Phùng lang dục ngữ: Gặp chàng muốn nói" mới mơ hồ làm sao, vì "nó" ở giữa hai đàng: "Chàng muốn nói hay là Gặp chàng nàng muốn nói ?" để thẹn thùa đến nổi cúi đầu lơ đểnh... đánh rơi cành trâm ngọc xuống ao sen!

Qủa là một bức tranh tâm lý sống động thực tế của các cô gái mới đến tuổi cài trâm rung động bối rối trước mặt người mà mình hằng mơ ước.

* DIỄN NÔM :

THÁI LIÊN KHÚC

Sóng vờn lá ấu gió lay sen,

Trong đám hoa xa thuyền nhỏ len.

Muốn nói, gặp chàng cười cả thẹn,

Cúi đầu trâm ngọc rớt ao sen !

Lục bát :

Ấu gợn sóng, gió lay sen,

Hái hoa thơ thẩn xuồng len trong cùng.

Gặp chàng muốn nói thẹn thùng,

Cuối đầu trâm rớt xuống bùn trong ao !

Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

4. THÁI LIÊN KHÚC 採蓮曲 của Lý Bạch 李白 :

  THÁI LIÊN KHÚC
( Khúc Hát Hái Sen )


     採蓮曲 THÁI LIÊN KHÚC

若耶溪邊採蓮女， Nhược Da khê biên thái liên nữ,
笑隔荷花共人語。 Tiếu cách hà hoa cộng nhân ngữ.
日照新妝水底明， Nhật chiếu tân trang thủy để minh,
風飄香袂空中舉。 Phong phiêu hương duệ không trung cử.
岸上誰家遊冶郎， Ngạn thượng thùy gia du dã lang,
三三五五映垂楊。 Tam tam ngũ ngũ ánh thùy dương.
紫騮嘶入落花去， Tử lưu tê nhập lạc hoa khứ,
見此踟躕空斷腸。 Kiến thử trì trù không đoạn trường !
    李白 Lý Bạch


Chú thích :
- THÁI LIÊN KHÚC 採蓮曲 là Khúc hát hái sen, là tên của một khúc hát xưa do cha con của Lương Võ Đế (464－549) khởi xướng, người đời sau mô phỏng làm theo rất nhiều. Thi Tiên Lý Bạch làm bài nầy khi đang mạn du ở đất Cối Kê thuộc TP Tô Châu của tỉnh Giang Tô ngày nay. THÁI LIÊN KHÚC nầy là bài thơ Thất ngôn Cổ phong; bốn câu đầu gieo vần trắc và bốn câu sau gieo vần bằng.
- Nhược Da Khê 若耶溪 : Khe suối Nhược Da từ Nhược Da Sơn chảy thành sông về hướng bắc đổ vào sông Vận Hà. Bên bờ sông có một bãi đá nổi tiếng là Hoán Sa Thạch 浣紗石, tương truyền đây là nơi ngày xưa người đẹp Tây Thi và các cô gái nước Việt giặt tơ giặt lụa.
- Hà Hoa 荷花 : tức Hoa sen; còn gọi là Liên Hoa 蓮花, Thủy Phù Dung 水芙蓉, và được xưng tụng với chức danh là Phù Cừ Vương Phi 芙蕖王妃.
- Hương Duệ 香袂 : DUỆ 袂 có bộ Y 衣 là Áo ở bên trái, nên DUỆ có nghĩa là Tay áo; HƯƠNG DUỆ là tay áo thơm, chỉ tay áo của các người đẹp.(Ai bảo các cụ ngày xưa không biết "ga-lăng" đâu? Này nhé, khuê phòng của người đẹp thì gọi là HƯƠNG KHUÊ 香閨; Xe của người đẹp đi thì gọi là HƯƠNG XA 香車; đến "mồ hôi" của người đẹp cũng được gọi là HƯƠNG HẠN 香汗 là Mồ Hôi thơm đó !)
- Cử 舉 : CỬ có bộ Thủ 扌ở bên dưới, nên CỬ 舉 có nghĩa là "Đưa tay lên"; nghĩa phát sinh là ĐƯA LÊN cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, như CỬ THỦ là đưa tay lên; ĐỀ CỬ là giới thiệu hay đưa người nào đó lên cho chọn lựa... Trong bài thơ là: Các cô gái hái sen vui đùa đưa tay áo thơm tho lên trong gió.
- Du Dã Lang 遊冶郎 : Các chàng thanh niên phong lưu rong chơi lãng tử.
- Tử Lưu 紫騮 : Tên một giống ngựa mạnh, qúy,  có bộ lông màu đỏ.
- Trì Trù 踟躕 : là Dùng dằng, chần chừ, do dự, ngẩn ngơ.
- Đoạn Trường 斷腸 : là Đứt ruột, chỉ Đau lòng, đau thương xúc động đến cùng cực. KHÔNG ĐOẠN TRƯỜNG 空斷腸 là Đau lòng khơi khơi, là nỗi buồn vu vơ vì chuyện gì đó không thể giải quyết được.

* Nghĩa bài thơ :
KHÚC HÁT HÁI SEN
Các cô gái hái sen bên bờ sông Nhược Da đang cười nói rộn ràng lẫn khuất trong đám hoa sen; Ánh nắng chiếu vào các khuôn mặt mới trang điểm của các cô phản chiếu xuống làm cho đáy nước cũng sáng rực lên; Gió thổi các tay áo phất phơ khi các cô đưa tay lên làm cho hương thơm thoang thoảng đâu đây, khiến cho các chàng trai phong lưu lãng tử con nhà ai đó đang tụm năm tụm ba dạo chơi bên bến sông cũng phải ngẩn ngơ dưới hàng liễu rũ, rồi thúc ngựa tử lưu hí vang mà đạp bừa lên hoa rụng. Thấy cảnh nên thơ gợi tình nầy của đám nam nữ trước mắt, ta không khỏi bồi hồi ngơ ngẩn và dậy nên một nỗi buồn vu vơ vô cớ !
Cảm xúc trước cảnh thanh xuân hồn nhiên, thi vị mà gợi tình của các nam thanh nữ tú trước mắt, làm cho Thi Tiên bồi hồi xúc động nuối tiếc cho tuổi xuân của mình đã đi qua mà đau lòng xót dạ (có thể vì công chưa thành danh chưa toại chăng ?!)

* Diễn Nôm :

   THÁI LIÊN KHÚC

  Hái sen sông Nhược các cô nàng,
Lẩn khuất trong hoa cười nói vang.
Nắng chiếu bóng hình soi đáy nước,
Phất phơ tay áo thoảng hương sang.
Bên bờ nhà ai thoáng mấy chàng,
Tụm năm ba dưới liễu mơ màng.
Tiếng ngựa hí vang đạp hoa rụng,
Ngẩn ngơ ta ngắm chợt bàng hoàng !
Lục bát :
  Hái sen các ả Nhược Da,
Râm rang tiếng nói trong hoa giọng cười.
Bóng in đáy nước rạng ngời,
Phất tay theo gió hương bay ngạt ngào.
Các chàng lãng tử lao xao,
Ngẩn ngơ hàng liễu lào xào năm ba.
Thúc ngựa hí đạp bừa hoa,
Tình nầy cảnh ấy khiến ta bồi hồi !
    Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm

5/. Bai bài thơ Ngũ Ngôn TRÌ THƯỢNG 池上 của Bạch Cư Dị 白居易 :

Sau những người đẹp, những nàng xuân nữ hái sen tình tứ, bây giờ thì ta đọc một bài hái sen của các cô cậu mới lớn nhé !

   池上 TRÌ THƯỢNG
  白居易 Bạch Cư Dị

小娃撐小艇， Tiểu oa sanh tiểu đĩnh,
偷採白蓮回。 Thâu thái bạch liên hồi.
不解藏蹤跡， Bất giải tàng tung tích,
浮萍一道開。 Phù bình nhất đạo khai.

* CHÚ THÍCH :
- Tiểu Oa 小娃 : có thể là Bé Trai hoặc Bé Gái. Nhưng thường dùng để chỉ bé Gái, vì chữ OA 娃 có bộ NỮ 女 bên trái.
- Sanh 撐 : chèo, chống.
- Tiểu Đĩnh 小艇 : Chiếc Xuồng con.
- Thâu Thái 偷採 : Hái lén, Hái trộm.
- Bất Giải 不解 : là Không biết, Không hiểu.
- Phù Bình 浮萍 : là Bèo nổi trên mặt nước.
- Nhất Đạo 一道 : là Một đường , Một lằn.

* NGHĨA BÀI THƠ :
Trên Ao
Một cô (cậu) bé con chống một chiếc xuồng con con. Len lén hái trộm sen trắng trong ao đem về, vì quýnh quáng và không biết cách che đậy dấu vết, nên còn để lại một lằn bèo trên ao sen do chiếc thuyền nhỏ đi qua.

Dấu đầu lòi đuôi, ăn vụn mà không biết chùi mép, người ta trông vào sẽ biết là mình vụn trộm ngay. Cái cô bé nầy mới ngây thơ và dễ thương làm sao! Cụ Tản Đà nhà ta đã diễn Nôm bằng Lục bát rất hay là :

    Người xinh bơi chiếc thuyền xinh,
Bông sen trắng nõn trắng tinh hái về,
Hớ hênh dấu vết khôn che,
Trên ao để một luổn chia mặt bèo !


* DIỄN NÔM :

TRÌ THƯỢNG

   Bé chống xuồng tẻo teo,
Sen trắng lén hái theo.
Chẳng biết che dấu vết,
Để lại một lằn bèo !
Lục bát :
   Bé con chống chiếc xuồng con,
Lén hái sen trắng nỏn non chống về.
Ngây thơ không biết dấu che,
Để lại một rẻ nước bèo chia hai !
  Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm


Năm Thái Hòa thứ 9 (835), Bạch Cư Dị nhậm chức Thái Tử Thiếu Bảo Phân Ty ở Đông Đô Lạc Dương. Một hôm đi dạo trên một bờ ao, trông thấy một vị sư đang đánh cờ trên bờ ao và một cô bé chống xuồng hái trộm sen dưới ao. Xúc cảnh sinh tình, ông mới viết nên 2 bài thơ: Một tĩnh một động. Bài số 2 ta đã đọc ở trên rồi, dưới đây là bài số 1 :

池上其一 TRÌ THƯỢNG Kỳ 1
白居易 Bạch Cư Dị

山僧對棋坐， Sơn tăng đối kỳ tọa,
局上竹蔭清。 Cục thượng trúc ấm thanh.
映竹無人見， Ánh trúc vô nhân kiến,
時聞下子聲。 Thời văn hạ tử thinh.



* CHÚ THÍCH :
- Sơn Tăng 山僧 : là Ông thầy chùa tu trong núi, là Sư núi.
- Cục Thượng 局上 : là Trên bàn cờ.
- Trúc Ấm Thanh 竹蔭清 : ẤM 蔭 là Bóng râm, THANH 清 có ba chấm Thủy 氵bên trái, là THANH LƯƠNG 清涼 là mát mẻ thanh tịnh; nên TRÚC ẤM THANH là Bóng tre mát mẻ yên tịnh.
- Ánh Trúc 映竹 : ÁNH 映 là Chiếu rọi, ở đây có nghĩa là Rợp bóng, nên ÁNH TRÚC là Bị rừng trúc rợp bóng nên khuất lấp.
- Hạ Tử 下子 : Đặt con cờ xuống để đi một nước cờ.

* NGHĨA BÀI THƠ :

TRÊN AO
Một nhà sư trong núi đang ngồi đối diện trước bàn cờ. Bóng trúc mát mẻ che phủ làm khuất lấp bàn cờ nên người ngoài không trông thấy, chỉ thỉnh thoảng nghe được tiếng quân cờ được đặt xuống bàn cờ mà thôi !

Qủa là một cảnh tượng tiêu dao tự tại vô cùng thanh tịnh của những bậc tu hành. Ít nhất phải có 3 nhân vật trong bài thơ : Nhà sư phải đánh cờ với một người nào đó nữa, một nhà sư khác hay một cư sĩ nào đó, chả lẽ đánh cờ một mình, và một người thứ ba nào ở gần đó mới nghe được tiếng con cờ đặt xuống bàn cờ ! Tuy ít nhất phải có đến 3 người, nhưng không gian lại hoàn toàn tĩnh lặng, tĩnh lặng trong bóng tre râm mát, tĩnh lặng đến đỗi nghe được tiếng quân cờ đặt xuống bàn cờ. Không không sắc sắc, tựa sắc nhưng không, tựa không mà sắc! Nếu như không thỉnh thoảng nghe được tiếng quân cờ, thì như không có ai đang đánh cờ ở đó cả !

Chỉ 時聞下子聲 Thời văn hạ tử thinh. mà thôi !

DIỄN NÔM :

TRÌ THƯỢNG

   Bàn cờ sư ngồi đó,
Bóng tre râm mát bờ.
Rừng trúc không người thấy,
Thỉnh thoảng tiếng quân cờ !
Lục bát :
  Bàn cờ trước mặt sư ngồi,
Bóng tre râm mát im hơi ven bờ.
Rừng tre lặng ngắt như tờ,
Họa hoằn điểm nước quân cờ nhẹ đưa !
Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm