Ô nhiễm không khí gây ra hơn 3 triệu ca tử vong sớm mỗi năm trên toàn thế giới

Tác giả: Christine Cowie và Bin Jalaludin, University of New South Wales | Dịch giả: Xuân Dung

Những tòa nhà bị khói mù che phủ, chủ yếu là do ô nhiễm không khí, tại Liên Vân Cảng, Trung Quốc, ngày 8 Tháng 12 năm 2013. (ChinaFotoPress / Getty Images)

Ô nhiễm không khí đã làm hơn 3 triệu người chết mỗi năm, theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature. Các nhà nghiên cứu, dẫn đầu bởi Jos Lelieveld của Viện hóa học Max Planck ở Mainz, Đức, ước tính rằng trong năm 2010 đã có 3,15 triệu người trên thế giới chết vì tiếp xúc với các phần tử nhỏ mịn bay trong không khí, trong khi 150.000 người khác đang trong tình trạng hiểm nghèo về ô nhiễm không khí.
Ngoài những cái chết này, còn có con số ước tính 3,54 triệu người chết mỗi năm liên quan đến ô nhiễm không khí trong nhà, chủ yếu là thông qua việc sử dụng nhiên liệu rắn để nấu ăn và sưởi ấm ở các nước chưa công nghiệp hóa.
Gộp chung lại, ô nhiễm không khí ngoài trời và trong nhà hiện đang cạnh tranh với hút thuốc lá trong việc trở thành một yếu tố chính gây tử vong và tàn tật.

Các thành phố và sương mù

Phần lớn gánh nặng này rơi vào châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Ước tính Trung Quốc có 1,36 triệu trường hợp tử vong do ô nhiễm không khí ngoài trời, chiếm khoảng 40% trên tổng số ca tử vong – một hậu quả của dân số cao và các vùng đô thị dày đặc.
Ô nhiễm các phần tử bụi nhỏ – tạo thành từ các hạt có đường kính nhỏ hơn 2,5 micromet – phát xuất từ nhiều nguồn khác nhau, gồm giao thông, công nghiệp, nông nghiệp, máy phát điện diesel sử dụng để nấu ăn và sưởi ấm, và nhiên liệu sinh học trong nước như phân động vật hoặc chất thải thực phẩm, cũng như từ cả các nguồn tự nhiên như những cơn bão bụi và cháy rừng.
Các nguồn gây ra ô nhiễm khác nhau trên khắp thế giới. Trong khi tại Trung Quốc và Ấn Độ, nguồn sinh ra các phần tử bụi nhỏ chính là từ việc sử dụng năng lượng trong nhà để nấu ăn và sưởi ấm, ở Mỹ nguồn lớn nhất là từ giao thông đường bộ, phát điện, và nông nghiệp; còn ở châu Âu, nông nghiệp là nguồn góp phần lớn nhất.
Những nguyên nhân tử vong chính do tiếp xúc với bụi ô nhiễm là đột quỵ và bệnh tim. Và nó cũng liên quan đến những trường hợp tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (374,000 người chết trên toàn thế giới, theo nghiên cứu mới), nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp ở trẻ em (230.000 trường hợp tử vong), và ung thư phổi (161.000 trường hợp tử vong).
Chi phí y tế là rất lớn. Trong năm 2010, chi phí do ô nhiễm không khí tác động tới sức khỏe ở Trung Quốc vào khoảng 1,4 nghìn tỷ USD và ở Ấn Độ vào khoảng 500 tỷ USD.
Nếu các chính phủ trên toàn thế giới không hành động làm giảm loại ô nhiễm này, các nhà nghiên cứu ước tính rằng tỷ lệ tử vong sẽ tăng gấp đôi vào năm 2050.

Tác động tại nước Úc

Mặc dù nghiên cứu mới không cung cấp con số tỷ lệ tử vong ước tính riêng cho Úc, một nghiên cứu gần đây tại bốn thành phố lớn của Úc (trong đó có sự tham gia của một người trong số các tác giả của bài viết này (BJ)) ước tính rằng ô nhiễm không khí ở các thành phố đã gây nên khoảng 1.600 ca tử vong mỗi năm.
Nghiên cứu của tạp chí Nature cho thấy trong năm 2010, ô nhiễm không khí từ các nguồn tự nhiên và cháy rừng ảnh hưởng trên diện rộng ở Úc, tỷ lệ tử vong tăng do ô nhiễm không khí xảy ra chủ yếu ở các khu vực đô thị lớn như Sydney và Melbourne. Những nguồn phần tử bụi nhỏ bị ô nhiễm ở các thành phố bao gồm sưởi bằng củi trong mùa đông, giao thông, phát điện (được vận chuyển đến từ các khu vực khác), và công nghiệp.
Tất nhiên, các thành phố của Úc có mức độ ô nhiễm không khí tương đối thấp so với nhiều khu vực đô thị lớn của thế giới. Chất lượng không khí tại Úc đã được cải thiện trong vài thập kỷ qua và hiếm khi vượt quá tiêu chuẩn chất lượng không khí quốc gia.
Nhưng không nên thoả mãn với điều này, vì không có ngưỡng được chấp nhận là “an toàn”, coi các loại phần tử bụi nhỏ mịn không gây ra vấn đề sức khỏe. Cải thiện hơn nữa chất lượng không khí, thậm chí nâng cao các tiêu chuẩn quốc gia, sẽ mang lại lợi ích về sức khoẻ cho tất cả mọi người.

Kiểm soát ô nhiễm

OECD đã đưa ra một loạt các chính sách về điều tiết và kinh tế có thể được sử dụng để làm giảm thiểu ô nhiễm không khí.
Các biện pháp điều tiết có thể bao gồm việc thiết lập hoặc thắt chặt các tiêu chuẩn về chất lượng không khí, khí thải xe, chất lượng nhiên liệu và ô nhiễm công nghiệp. Các chính sách kinh tế, trong đó có thể bao gồm các loại thuế nhiên liệu, phí tắc nghẽn, thuế khí thải, và các biện pháp khuyến khích về tài chính để phát triển những nguồn nhiên liệu thay thế và năng lượng tái tạo.
Rõ ràng, các cách tiếp cận khác nhau là cần thiết để xử lý những nguồn khác nhau gây ra các phần tử bụi nhỏ li ti trong các vùng khác nhau trên thế giới. Ví dụ, ở châu Á và các khu vực khác, những nơi phụ thuộc nặng vào nhiên liệu sinh học để nấu ăn và sưởi ấm, việc có nguồn nhiên liệu sạch hơn với giá cả phải chăng là cần thiết. Những chương trình này đang được triển khai ở nhiều nước khác nhau, nhưng chúng đòi hỏi sự phối hợp nỗ lực, chấp nhận về văn hóa, và duy trì liên tục.
Tại các vùng nơi sản xuất nông nghiệp là nguồn chủ yếu gây ra các phần tử bụi nhỏ ô nhiễm, cần có các chính sách để giảm lượng bụi do thực tiễn này tạo thành. Và đối với các nước giàu như Úc, các chính sách nên hướng tới việc tiếp tục cắt giảm lượng khí thải giao thông và sản xuất năng lượng sạch hơn.
Christine Cowie là nhà nghiên cứu cấp cao tại Trường Clinical Tây Nam Sydney, Đại học New South Wales (UNSW), Australia. Bin Jalaludin là giám đốc của Trung tâm nghiên cứu, quan sát và quản lý chứng cớ, và còn là một giáo sư liên kết tại Trường Y tế công cộng và Y học cộng đồng, UNSW. Bài viết này trước đó đã được công bố trên TheConversation.com