Tết Thanh minh và tục tảo mộ của người
Việt đã có từ lâu đời.
Với
đạo lý uống nước nhớ nguồn, từ xa xưa Tết Thanh minh đã trở thành lễ hội quan
trọng, thiêng liêng, đã đi sâu vào tiềm thức của biết bao người Việt Nam trong
và ngoài nước.
Thanh minh tuy không phải là cái tết
lớn, nhưng lại gắn liền với đạo đức, với bổn phận con người Việt Nam - bổn phận
của con cháu tưởng nhớ công lao của tổ phụ, của những người đi trước. Đây chính
là ngày giỗ tổ chung để mọi người có dịp báo hiếu, trả nghĩa, gọi là đền đáp
phần nào ơn sinh thành tạo dựng của tổ tiên.
Dù ai đi đâu,
ở đâu đến ngày Thanh minh âm lịch cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo
mộ, để cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình. Những ngôi mộ được người
nhà dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức của người đang
sống đối với người đã khuất.
Phong tục làm
cỏ các phần mộ (lễ tảo mộ), sửa sang, thắp hương, đặt hoa quả thành kính tưởng
nhớ ông bà tổ tiên là những hoạt động không thể thiếu trong ngày lễ quan trọng
này.
Cho nên, trong
Truyện Kiều của Nguyễn Du có câu:
“Ngày
xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài
sáu mươi.
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông
hoa.
Thanh minh trong tiết tháng Ba.
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh...”
Lễ Thanh minh gắn liền với Tết Hàn thực.
Nguồn gốc
lịch sử của Tết Hàn thực:
Tết Hàn thực
được bắt nguồn từ Trung Quốc. Chuyện kể rằng: Đời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công,
nước Tấn, gặp loạn phải bỏ nước lưu vong, nay tạm trú nơi nước Tề, mai trú ở nước
Sở. Bấy giờ có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi theo vua giúp đỡ mưu kế. Một
hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng
thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong hỏi ra mới biết, đem lòng cảm kích
vô cùng.
Giới Tử Thôi
theo phò Tấn Văn Công trong mười chín năm trời, cùng nhau trải nếm bao nhiêu
gian truân nguy hiểm. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi báu trở về làm
vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công, nhưng lại quên mất
công lao của Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình làm
được việc gì, cũng là cái nghĩa vụ của mình, chứ không có công lao gì đáng nói
nên nín lặng. Vì vậy, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn.
Tấn Văn Công về
sau nhớ ra, cho người đi tìm. Giới Tử Thôi không chịu rời Điền Sơn ra lĩnh
thưởng, Tấn Văn Công hạ lệnh đốt rừng, ý muốn thúc ép Giới Tử Thôi phải ra,
nhưng ông nhất định không chịu tuân mệnh, rốt cục cả hai mẹ con ông đều chết
cháy trong rừng. Vua vô cùng thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian
phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (khoảng
từ mồng 3.3 đến mồng 5.3 Âm lịch hàng
năm). Từ đó ngày mùng 3.3 Âm lịch
hằng năm được coi là ngày Tết Hàn thực, nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục
của những người đã khuất.
Tết Hàn
thực của người Việt:
t, Tết Thanh minh là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, cội nguồn. Dù ai
đi đâu, ở đâu đến ngày 3/3 âm lịch hằng năm cũng cố gắng về với gia đình để tảo
mộ, sum họp bên mâm cơm gia đình. Những ngôi mộ được người nhà dọn dẹp sạch sẽ,
vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức của người đang sống đối với người đã
khuất.
Công việc chính
của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho sạch sẽ. Nhân ngày Thanh
minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ
dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài
động vật hoang dã như rắn, chuột đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có
thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương,
đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất.
Trong ngày
Thanh minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn
vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ,
trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự
kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng
thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác
nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình.
Bên cạnh những
ngôi mộ được trông nom, chăm sóc cẩn thận, còn có những ngôi mộ vô chủ, không
người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường cũng cắm cho các ngôi mộ này
một nén hương.
Ngoài tục lệ
trên, người Việt Nam còn có tục lệ làm bánh trôi, bánh chay thắp hương, sau đó
cả gia đình quây quần bên nhau thưởng thức hương vị đậm đà của món bánh này.
Tiết Thanh minh cũng là lúc trời bắt đầu bớt lạnh, cây cối
phát triển mạnh mẽ, rất nhiều loài hoa nở rộ, là thời điểm thích hợp để đi dã
ngoại, ngắm cảnh.
Thơ:
LỄ THANH MINH
Thanh
minh trong tiết tháng ba ta,
Đèn nến sáng choang khắp mọi nhà.
Nghi
ngút hương trầm bay trãi tỏa,
Xanh tươi hoa quả sáng đưa xa.
Mộ phần tiếng khấn lâm râm nguyện,
Nghĩa
địa lời dâng nhỏ thiết tha.
Mỗi độ thanh minh sang nhắc nhớ:
Ơn cha nghĩa mẹ đức ông bà.
HỒ NGUYỄN (04-4-17)
bài rất hấp dẫn
Trả lờiXóa