Hui Nhị Tỳ
Nếu bạn
không tin dị đoan và không sợ rông trong tháng đầu năm thì tôi xin bạn... hui
nhị tỳ với tôi chơi. Hui nhị tỳ là một động từ kinh khủng, kinh khủng cho đến
nỗi người ta không dám nói tiếng Việt mà lại dùng tiếng Tàu để cho cái nghĩa bí
ẩn của ngôn ngữ ngoại quốc giúp cho đỡ sợ.
Người chết bị bỏ quên ! Cho đến cả người thân yêu của họ cũng bỏ quên họ. Bạn
sẽ chết. Như thế bạn có tủi trước cho số kiếp bạn hay không ? Nếu có thì nên đi
thăm họ vậy.
Bước lên xe kiếng 1 đi
viếng mã chồng,
Cỏ non chưa mọc trong lòng thọ thai.
Hai câu ca dao Sàigòn trên đây cho ta thấy cả cái chua xót của một người bị bắt
an trí ở một xó nào đó để họ rảnh nợ mà trở vô guồng sống quay cuồng của họ.
Hui nhị tỳ buồn lắm. Để cho bạn khỏi thấy cảnh :
Sè sè nấm đất bên đàng...
mà mủi lòng rồi vạch da cây mà đề thơ cho ma nó hiện lên lôi thôi lắm, tôi xin
đưa bạn đến một nhị tỳ vui.
Đó là nhị tỳ của các Hội đồng hương của các tỉnh miền Nam.
Đường đi Bà Quẹo. Khỏi cột dây thép gió một đổi, bạn quẹo qua tay mặt để vào
chùa Ông Tạ.
Qua khỏi chùa, cảnh như cảnh quê miền Đông với những con đường mòn núp bóng bờ
tre, với các cây rơm phơi giữa đám gốc rạ. Rồi thì tới nghĩa địa.
Bạn ở Sađéc trôi nổi lên đây làm ăn mà rủi có mạng hệ nào, bạn đừng lo bỏ thân
xứ người. Trong nghĩa địa, bạn sẽ gặp đủ mặt người đồng hương giữa một ô riêng
dành cho tỉnh Sađéc.
Những đêm mưa dầm, ma ở đây chắc không lạnh bao nhiêu, vì quanh họ đông đúc
những gương mặt thân yêu, tha hồ trò chuyện cho ấm lòng.
Tỉnh nầy muốn qua tỉnh kia thăm bạn, chỉ phải bước qua một hàng rào. Gần hai
mươi tỉnh sát cánh nhau để dựng lên lên một miền Nam trong cõi âm.
Người sống hay đòi thống nhất nhưng họ lại bắt người chết phân ly: Bắc Việt
nghĩa trang, Trung Việt nghĩa trang, và Nam Việt nghĩa trang nầy là ba thế giới
riêng biệt không có đường xe lửa nối liền.
Riêng dân chết của Nam Việt họ tự trị mỗi tỉnh một ô riêng ngăn ranh giới bằng
giây kẽm gai, ý chừng để ngừa xâm lăng.
Có một bà kia người Cần Thơ mà lấy chồng là dân Biên Hòa. Khi bà mãn phần, gia
đình bà bối rối hết sức không biết đưa linh cửu của bà về xứ hay về quê chồng,
mặc dầu hai nơi đó chỉ cách nhau có mấy mươi bước.
Rốt cuộc người ta kết luận : Cần Thơ và Biên Hòa xa nhau không tới một cắc tiền
xe thì ai nằm xứ nấy.
Ngày sau hai vợ chồng ông nầy thăm nhau chắc tiện lắm.
***
Về tới nửa đường, bạn quẹo qua tay trái, theo đường Hai Mươi (Phan Thanh Giản)
để vô vườn Bà Lớn !
Đây là nhị tỳ tư gia, nhưng đồ sộ không kém một nhị tỳ công cộng.
Trước chiến tranh, từ đường của họ Đỗ Hữu nầy nằm riêng biệt một nơi hẻo lánh,
đứng trước cổng có thể ngắm mặt trời lặn trên cánh đồng hoang bên kia đường Hai
Mươi.
Nghĩa địa ngày trước được một lũy tre dày mịt bao học lấy.
Nhưng vì chiến tranh ở thôn quê nên người sống đã tràn đến đây đốn rụi lũy tre
xanh mà cả vườn xoài bên trong cũng không còn một cây để che mồ.
Những con đường trải sạn trắng trong nghĩa địa đã biến thành những lối mòn ngập
đất bột và cáo ao sen ở giữa ngày xưa liễu rũ soi bóng dưới nước xanh lơ, bây
giờ dùng làm hầm đổ rác.
Kẻ chết củng cố thành trì cẩn thận bằng dây kẽm gai nếu không, làn sóng người
cứ xung phong vô mãi thì nguy mất. Tuy thế, đám đất giữa nhà mồ và những ngôi
mộ chánh cũng đã bị người ta vun vồng để trồng hoa và người ta thả bò nghỉ mát.
Nơi đây là nơi mà các học sinh thi sĩ của trường P.Ký thời tiền chiến thường
lui tới để tìm yên sĩ.
Ngày nay thơ ở đây vẫn còn, nhưng không phải là thơ tươi đẹp nữa, mà là những
vần tuyệt vọng khóc cảnh điêu tàn.
Tôi đi vòng quanh đó để tìm ngôi mộ của cô V.T.L. chết năm 18 tuổi. Hồi còn là
nội trú trường P.Ký tôi đã nghịch về ngôi mả nầy khiến một số học sinh kinh
hoảng và khiến cô bạn đang duy vật bỗng ngã qua duy thần 2 .
Tấm mộ bia vẫn còn tươi nét vàng nhưng nhiều tảng xi-măng của ngôi mộ đã long
ra, nằm lăn lóc trước đó.
Vô số là chó hoang chơi giỡn trước mộ của cô gái nửa chừng xuân gãy cành thiên
hương ấy, còn ngôi mộ của ông phi công vị Pháp quốc vong xu là nơi trẻ quanh
xóm xé rào vào đánh đáo.
Ai ôi, có lập nghĩa địa thì nên đoán trước sức bành trướng của thành phố trong
vòng một trăm năm để khỏi đào hào đắp lũy mà vẫn bị xâm lăng như thường.
***
Về vụ người sống lấn người chết, cảnh rõ rệt nhứt là cảnh đất thánh của nhà thờ
Cầu Kho.
Đất thánh ấy ở giữa tring tâm thành phố, bạn bước tới mà xem.
Những ngôi mộ bia bị giấu mật dưới những nếp nhà lá nhỏ như chiếc khăn mu soa,
rồi trong đó, đám người kẻ dương gian người âm cảnh, ngủ chung với nhau.
Nếu có ma thì ma ở đây rất sợ người ta, những người lì lợm; mả mới mả cũ gì họ
cũng cất nhà chồng tưới lên.
Nhiều nhà mồ biến thành trại mộc và có vài ngôi mộ có rào sắt, bị người ta dùng
làm chuồng heo.
Ở đây dương thịnh mà âm suy, ông lang nào có muốn bốc thuốc hiệu nghiệm thì tôi
xin mách một toa toàn vị bổ âm :
1/ Đất trống vài mẫu.
2/ Cây lá vài trăm xe.
3/ Sở phí dọn nhà vài trăm ngàn.
Mấy vị thuốc nầy uống vào thì âm hạ ngay cho dương trở lại. Toa gia truyền nầy
là toa "giải tỏa và định cư" 3
***
Các bạn có muốn xem một nhị tỳ tản cư hay không ?
Các bạn cứ lên đất thánh Chà. Đất thánh ngày nay là trú xá của nhân viên Sở rác
và là cái kho chứa xe của Sở rác.
Ở đây âm đã hoàn toàn suy liệt và cõi âm đã trong sáng những ngôi nhà xinh xắn
và những tiếng trẻ vui tươi.
Nhưng dấu vết âm vẫn còn ràng ràng. Một đống đá xanh, tấm nào cũng to gần bằng
bộ ván chất cạnh câu lạc bộ giữa sở đất.
Đó là mộ bia nằm, theo lối Âu Châu của những ngôi mộ bị bốc.
Tại sao gọi là đất thánh Chà ?
Thật là bí mật. Tôi đã xem kỹ những nấm mộ bia ấy. Tấm nào cũng khắc tên Tây
cả, những ông Tây bà đầm đã tới đây trong thời chinh phục.
Ngày nay họ tản cư về đâu không biết, ta hui nhị tỳ để thăm họ, họ dời nhà mà
không để địa chỉ lại thì thôi vậy.
Từ đây âm dương đôi ngã, người chết ôi ! kẻ sống đã quên các người sau khi đọc
bài nầy.
--------------------------------
|
Một
thứ xe bốn bánh do hai ngựa kéo, rất thạnh hành ở Sàigòn ngày xưa. |
|
|
Câu
chuyện đã kể rõ trong bài "Ma Đề Thơ" in thành sách trong quyển
"Tân liệu trai". |
|
|
Nghĩa
địa nầy đã gợi hứng cho tác giả viết truyện Ba Con Cáo (Ký thác) và ngày nay
đã bị giải tỏa để làm phố Nguyễn Cư Trinh. |
Đi trên vỉa
hè phố Bùi Chu đến góc đường Bùi Chu - Bùi thị Xuân bạn bỗng nghe một cảm giác
là lạ dưới chân. Vỉa hè đất thịt bằng phẳng bỗng gập ghềnh và làm cho tiếng
giày của bạn vang lên.
Nhìn xuống, bạn mới nhận ra dấu vết của một mã vôi trám cả bề rộng khá lớn của
vỉa hè.
Ty kiều lộ chính của đô thành phá ngôi mộ nầy, đã khổ sở trước sức kháng cự của
chất ô dước nên thối chí không phá sát góc. Nhờ thế ta mới biết được rằng thành
phố của ta xây cất trên một bãi tha ma minh mông.
Ở đâu cũng có mồ mả hết, đó là chỉ nói đến những ngôi mã vôi ô dước kiên cố,
chớ nếu kể thêm mã đất thì chắc không một thước vuông thổ cư nào mà ở dưới
không nghỉ yên một bộ xương khô.
Ở đâu cũng mã hết, nhứt là Ô Ma. Người ta nói Ô Ma tức là „Phía vũng lầy"
(Aux mares) của tiếng Pháp.
Sao ta chôn xác người ở xóm vũng lầy? Thật là khó hiểu. Vì không cắt nghĩa trôi
nên đồng bào miền Bắc đùa rằng Ô Ma tức là ngoại ô có nhiều ma, bằng cớ là mã
mồ lệnh nghểnh ở đây.
Bạn nào có ờ Sài Gòn đều nhớ rằng thành ngả bảy, trường P. Ký, nhà thương Từ Dũ
đều cất trên bãi tha ma đông hằng nghìn nấm mộ.
Mồ mã ở Sài Gòn thân mật quá chừng. Người ta sinh hoạt giữa mồ mã như quen biết
với ma dữ lắm. Ở cổng xe lửa Mỹ, bên hông nhà thương Từ Dũ có hai ngôi mộ song
hồn khá to. Trên mộ có cây mọc. Người ta treo võng dưới tàn cây và những trưa
hè, người ta đồng đưa kẻo kẹt trông rất an nhàn. Ngộ nghĩnh nhất là tấm bảng
hiệu "hớt tóc" cắm trên đó, cạnh chiếc võng. Khách hớt tóc cứ ra vào
cái tiệm lộ thiên ấy mà không chút sợ sệt e dè.
Ma Sài Gòn hợp tác đắc lực với người. Trong chợ Cây Điệp, tại xóm vựa cũi có
một ông đánh đề.
Ông ấy thua đậm đến cùng đường, nên một chiều kia ông ta ra quì trước nấm mộ
đất cạnh nhà mà khấn vái. Lạ sao, đêm đó ông ta trúng to rồi tiếp tục trúng
liên tiếp hằng tuần.
Ông ta đã cất nhà ngói hẳn hòi, sửa sang nấm mộ ấy và mãi đến ngày nay, sòng
bạc đóng cửa đã lâu mà chiều nào ông ta cũng đem hương khói ra trước mồ để tạ
lễ cả.
Ma không bỏ người, mà người cũng chẳng bạc nghĩa, cảm động thay !
Những nấm mồ đất hoang lạnh, lắm khi cũng gặp đại phúc. Thí dụ như một nấm mộ
hoang kia ở Bàn Cờ. Mộ nầy được diễm phúc chùa Tam Tông Miếu cất chồng lên. Nó
nằm ngay giữa sân trong của nhà chùa.
Thế là mộ đất được phủ lên một lớp xi măng và hưởng hương khói suốt ngày, từ
cái thuở mà đại lộ Cao Thắng còn là một con đường to bằng hai bàn tay xòe, mãi
cho đến ngày nay mà chùa to thêm và đẹp thêm.
***
Tôi đã chứng
kiến cuộc dời mồ của Đại tướng Nguyễn Văn Học từ đường Cây Thị qua góc dinh
hành chánh Gia Định và cứ lấy làm tiếc rằng tại sao người ta không bão tồn
"Lục Lăng" như đã bảo tồn mộ của một vị Đại tướng kia.
Người Sài Gòn mình thường hay "thăng quan" bất kỳ ai. Mộ quan to họ
dám gọi là lăng, thì sáu cái lăng ở ngõ hẻm Lục Lăng bên hông thành Ô Ma chắc
là sáu nhân vật quan trọng hơn Đại tướng Nguyễn Văn Học nhiều lắm.
Ngày nay sáu cái "lăng" ấy không để lại một dấu vết nào cả, không một
nhà bác học kịp nghiên cứu lối kiến trúc đồ sộ của nó và bao nhiêu bảo vật chôn
dưới mồ, bảo vật nầy thế nào cũng phải có, vì dưới mộ đại tướng Nguxễn Văn Học
đã có kia mà.
Mộ Lái Gẩm ở góc phố Nguyễn
***
Cuộc đập phá
ngôi mộ ô dước kiên cố cuối cùng có lẽ là công tác quật mồ lúc mở con đường
Vĩnh Viễn.
Thấy dân phu của ty lộ chính hì hục không ai không tự hỏi tại sao các kỹ sư ta
không phân chất mũ ô dước để rồi nhái theo thiên nhiên mà chế hợp chất giống
dược. Hợp chất nầy sẽ là một thứ xi măng siêu phẩm được hoan nghênh trên thị
trường quốc tế và rủ về nước không biết bao nhiêu là ngoại tệ cần thiết cho nền
kinh tế của ta.
°
Thành Phiên An ngày xưa rất bé nhỏ, nhưng sao
mồ mã của dân thành phố ấy lại chiếm hết đất Sài Gòn ngày nay ? Đó là vì mã ấy
gần sanh phần của trên mười thế hệ người. Người Việt ta đến Sài Gòn đã trên ba
trăm năm rồi, bạn nhớ chớ ?
Ba trăm năm họ đã cần cù, đau khổ, vui sướng, khóc cười để tạo nên Sài Gòn của
bạn ngày nay.
"Này ai ơi ! Thử trèo bức tường đổ, trông quãng đồng xa, mã con mã lớn,
chỗ năm chỗ ba chẳng quan thời dân, chẳng trẻ thời già, trước cũng người cả bây
giờ đã ma ! Nào tiền, nào của, nào cửa, nào nhà, nào con, nào vợ, nào lợn, nào
gà, nào câu đối đỏ, nào mành mành hoa, nào đâu đâu cả mà nay chỉ thấy sương mù
nắng rãi với mưa sa !"
Đoạn văn biền ngẫu trên đây là của Tản Đà. Tôi xin mượn để ngậm ngùi thương
những ngôi mã cũ bên đường và nhất là ngậm ngùi thương trước những ông ở nhà
lầu, đi xe hơi, có bốn cô vợ bé ngày nay.
Năm 1999, các ông cùng sẽ nằm ở xó nào trong đô thành, để cho con cháu chúng ta
có dịp mà than thở.
(Nhân Loại, 1957)
Câu chuyện rất hay
Trả lờiXóa