18 nhà khoa học nổi tiếng gửi thư kêu gọi một cuộc điều tra ‘thực sự’ về nguồn gốc Covid-19

Một nhân viên cộng đồng kiểm tra nhiệt độ của người dân trước khi vào ga tàu ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc vào ngày 29 tháng 1 năm 2020. (Getty Images). Hình minh họa:
Một năm trước, ý kiến cho rằng đại dịch viêm phổi vũ Hán (Covid-19) có thể do một tai nạn trong phòng thí nghiệm gây ra đã bị các tạp chí, nhà khoa học và tổ chức tin tức hàng đầu thế giới tố cáo là thuyết âm mưu. Nhưng nguồn gốc của loại virus đã giết chết hàng triệu người vẫn còn là một bí ẩn, và khả năng nó đến từ một phòng thí nghiệm sinh học Vũ Hán đã trở thành một giả thuyết không thể bỏ qua... 

18 nhà khoa học nổi tiếng gửi thư kêu gọi một cuộc điều tra ‘thực sự’ về nguồn gốc Covid-19

Theo MIT Technology Review, mới đây, trong một lá thư trên tạp chí Science, 18 nhà sinh vật học nổi tiếng - bao gồm cả nhà nghiên cứu về virus corona hàng đầu thế giới - đang kêu gọi một cuộc điều tra mới về tất cả các nguồn gốc có thể có của virus và kêu gọi các phòng thí nghiệm và cơ quan của Trung Quốc “mở ra các hồ sơ của họ” để phân tích độc lập.

Các nhà khoa học viết: “Chúng ta phải xem xét các các giả thuyết về sự lây lan trong tự nhiên và trong phòng thí nghiệm một cách nghiêm túc cho đến khi chúng ta có đủ dữ liệu”.

Bức thư được viết bởi nhà vi sinh vật học David Relman của Đại học Stanford và nhà virus học Jesse Bloom của Đại học Washington, nhằm vào một nghiên cứu chung gần đây về nguồn gốc Covid-19 do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung Quốc thực hiện, kết luận rằng một loại virus dơi có khả năng lây nhiễm sang con người. thông qua một động vật trung gian và rằng một tai nạn trong phòng thí nghiệm là "cực kỳ khó xảy ra”.

Kết luận của WHO không được chứng minh về mặt khoa học. Theo các tác giả của bức thư, không có dấu vết nào về việc virus lần đầu tiên truyền sang người và nghiên cứu của Trung Quốc và WHO chỉ xem xét sơ qua khả năng xảy ra tai nạn trong phòng thí nghiệm. Rất ít trong số 313 trang báo cáo nguồn gốc Covid của WHO dành cho chủ đề này.

Marc Lipsitch, một nhà dịch tễ học nổi tiếng của Đại học Harvard, người ký tên trong bức thư, cho biết gần đây ông đã không bày tỏ quan điểm về nguồn gốc của virus, thay vào đó ông chọn tập trung vào việc cải thiện thiết kế các nghiên cứu dịch tễ học và thử nghiệm vaccine - một phần vì các cuộc tranh luận về lý thuyết phòng thí nghiệm đã quá nhiều. Ông nói: “Tôi tránh xa nó bởi vì tôi bận đối phó với kết quả của đại dịch thay vì nguồn gốc. [Nhưng] khi WHO đưa ra một báo cáo gây tranh luận sâu sắc về một chủ đề quan trọng… thì điều đó đáng để nói ra”.

Trước đây, một số người ký tên vào lá thư, bao gồm Lipsitch và Relman, đã kêu gọi giám sát kỹ lưỡng hơn nữa các nghiên cứu “gia tăng chức năng”, trong đó virus được biến đổi gen để làm cho chúng lây nhiễm hoặc độc hại hơn. Các thí nghiệm để phát hiện mầm bệnh cũng đang được tiến hành tại Viện Virus học Vũ Hán, trung tâm hàng đầu của Trung Quốc về nghiên cứu virus dơi, loại virus tương tự như SARS-CoV-2. Một số người cho rằng việc Covid-19 lần đầu tiên xuất hiện tại cùng một thành phố mà phòng thí nghiệm tọa lạc có thể xem như một bằng chứng ngẫu nhiên cho thấy một tai nạn trong phòng thí nghiệm có thể là nguyên nhân đại dịch.

Lipsitch trước đây đã ước tính nguy cơ đại dịch gây ra do tình cờ phóng thích virus từ một phòng thí nghiệm sinh học có tính bảo mật cao vào khoảng từ 1/1.000 đến 1/10.000 mỗi năm và ông đã cảnh báo rằng sự gia tăng của các phòng thí nghiệm như vậy trên toàn cầu gây ra một mối lo ngại lớn.

Mặc dù các nhà khoa học Trung Quốc đã nói rằng không có vụ rò rỉ nào như vậy xảy ra trong trường hợp Covid-19, nhưng những người viết thư nói rằng điều đó chỉ có thể được xác lập thông qua một cuộc điều tra độc lập. Họ viết: “Một cuộc điều tra thích hợp phải minh bạch, khách quan, dựa trên dữ liệu, bao gồm chuyên môn sâu rộng, chịu sự giám sát độc lập và được quản lý có trách nhiệm để giảm thiểu tác động của xung đột lợi ích. Các cơ quan y tế công cộng và các phòng thí nghiệm nghiên cứu cũng cần công khai hồ sơ của họ cho công chúng. Các nhà điều tra nên ghi lại tính xác thực và nguồn gốc của dữ liệu mà từ đó các phân tích được tiến hành và rút ra kết luận”.

Phản ứng của người “đàn bà dơi” Shi Zhengli và các nhà khoa học khác về bức thư

Trong một email, nhà khoa học chính về các mầm bệnh mới nổi tại Viện virus học Vũ Hán, Shi Zhengli, cho biết trong một email rằng những nghi ngờ trong bức thư đã được đặt nhầm chỗ và sẽ làm hỏng khả năng ứng phó với đại dịch của thế giới. “Điều đó chắc chắn là không thể chấp nhận được”, Shi nói về đòi hỏi của nhóm nghiên cứu để xem xét hồ sơ phòng thí nghiệm của bà. "Ai có thể cung cấp một bằng chứng không tồn tại?"

Shi đã viết trong email: “Thật sự rất buồn khi đọc bức thư được viết bởi 18 nhà khoa học lỗi lạc này. Giả thuyết về một phòng thí nghiệm bị rò rỉ chỉ dựa trên chuyên môn của một phòng thí nghiệm từ lâu đã nghiên cứu về các virus corona dơi có liên quan về mặt phát sinh loài với SARS-CoV-2. Loại tuyên bố này chắc chắn sẽ làm tổn hại đến danh tiếng và sự nhiệt tình của các nhà khoa học, những người chuyên tâm nghiên cứu về các loại virus động vật mới có nguy cơ lây lan sang quần thể người và cuối cùng làm suy yếu khả năng của con người trong việc ngăn chặn đại dịch tiếp theo”.

Cuộc thảo luận xung quanh giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm đã trở thành vấn đề chính trị. Ở Mỹ, nó đã được các nhà lập pháp Đảng Cộng hòa và các nhân vật truyền thông bảo thủ, bao gồm cả người dẫn chương trình Tucker Carlson của Fox News, đón nhận rầm rộ. Relman cho biết, sự tranh cãi mạnh mẽ về giả thuyết đã gây ra một hiệu ứng sợ hãi cho các nhà khoa học, một số người trong số họ đã miễn cưỡng bày tỏ mối quan tâm của mình.
Ông nói: “Chúng tôi cảm thấy có động lực để nói điều gì đó bởi vì khoa học không đáp ứng được những gì có thể, đó là một nỗ lực rất công bằng và chặt chẽ và cởi mở để đạt được sự rõ ràng hơn về một điều gì đó. Đối với tôi, một phần của mục đích là tạo ra một không gian an toàn cho các nhà khoa học khác nói điều gì đó của riêng họ”.
Megan Palmer, một chuyên gia an toàn sinh học tại Đại học Stanford, người không có mối quan hệ nào với nhóm soạn thảo bức thư, cho biết: “Lý tưởng nhất, đây là một lời kêu gọi tương đối không đối nghịch để việc kiểm tra một số giả thuyết khả thi mà chúng ta có ít dữ liệu trở nên rõ ràng nhất có thể. Khi chính trị phức tạp và có tính cạnh tranh cao, một lời nhắc nhở từ các chuyên gia nổi tiếng có thể là điều cần thiết để buộc những người khác phải cân nhắc kỹ lưỡng”.
Ý kiến đó đã được Chuẩn đô đốc Kenneth Bernard, một nhà dịch tễ học và điều tra bệnh tật, người từng là chuyên gia về phòng thủ sinh học của Nhà Trắng thời Clinton và George W. Bush tán thành. Ông nói, lá thư “cân đối, được viết tốt và phản ánh chính xác ý kiến của mọi nhà dịch tễ học và nhà khoa học thông minh mà tôi biết. Nếu được yêu cầu, tôi đã tự mình ký tên”.

Sức nặng của lời kêu gọi lần này khi bức thư được đăng trên tạp chí khoa học hàng đầu

Bức thư nhắc lại một số lo ngại của lời kêu gọi trước đó về một cuộc điều tra mới được công bố trên Wall Street Journal bởi tập hợp 26 nhà phân tích chính sách và nhà khoa học, những người yêu cầu giám sát kỹ hơn phòng thí nghiệm Vũ Hán và lập luận rằng “nhóm [WHO] đã không có quyền hạn, sự độc lập hoặc các quyền tiếp cận cần thiết” để thực hiện một cuộc điều tra đầy đủ và không hạn chế.

Nhưng nhóm đó bao gồm phần lớn những người bên ngoài khoa học, và lá thư đã bị một số nhà virus học lâu đời bác bỏ với lý do những người ký tên thiếu chuyên môn phù hợp. Kristian Andersen, nhà nghiên cứu miễn dịch học và chuyên gia virus của Viện nghiên cứu Scripps đã viết: “Thật khó để tìm thấy bất kỳ ai có kinh nghiệm liên quan đã ký tên”.

Sẽ không có sự bác bỏ như vậy với lá thư mới này, mà những người ký tên bao gồm Akiko Iwasaki, một nhà miễn dịch học đến từ Đại học Yale, người đã dẫn đầu nghiên cứu về phản ứng của hệ thống miễn dịch đối với SARS-CoV-2, và Ralph Baric, nhà virus học Đại học Bắc Carolina, người được coi là có thẩm quyền hàng đầu thế giới về virus corona, và là người đi tiên phong trong các kỹ thuật điều khiển gen, một khía cạnh nghiên cứu chính tại Viện Virus học Vũ Hán.

Bức thư mới cũng thu hút được nhiều quan thâm hơn từ việc xuất bản trên Science, một trong những tạp chí uy tín nhất thế giới. Relman nói rằng lựa chọn tạp chí công bố là rất quan trọng. “Một số đồng tác giả của chúng tôi đã nói với chúng tôi, 'Tôi sẽ tham gia, nhưng tôi không muốn trở thành một phần của một bức thư ngỏ gửi đến thế giới, hoặc một bài báo trên New York Times. Đó không phải là cách tôi nhìn nhận vai trò của mình trong việc này. Tôi là một nhà khoa học. Tôi muốn nói chuyện với các nhà khoa học đồng nghiệp trên một tạp chí khoa học hơn’”.

Relman thừa nhận, nếu Trung Quốc không đồng ý với một cuộc điều tra mới, vẫn chưa rõ hình thức điều tra bổ sung hoặc những quốc gia nào sẽ tham gia. Tuy nhiên, ông tin rằng bức thư mới có thể cung cấp vỏ bọc hữu ích cho các đảng viên Dân chủ và Nhà Trắng tham gia vào cuộc điều tra về nguồn gốc của Covid-19.

Relman nói: “Tôi nghĩ rằng có nhiều cách để tổ chức một cuộc điều tra có giá trị. Nó sẽ không quá gay gắt nếu nó được tiến hành vào tuần đầu tiên của tháng 1 năm 2020 và mọi thứ đã sẵn sàng, nhưng tôi nghĩ vẫn chưa quá muộn. Và ngay cả khi chúng tôi không nhận được câu trả lời chắc chắn, nó vẫn xứng đáng, vì chúng tôi sẽ tiến xa hơn hiện tại”.

Cho dù một cuộc điều tra có phát hiện ra nguồn gốc của Covid-19 hay không, Lipsitch nói, ông tin rằng cần phải có sự giám sát công khai hơn đối với nghiên cứu trong phòng thí nghiệm liên quan đến các loại virus có khả năng lây lan ngoài tầm kiểm soát. Ông nói: “Đó không phải là tất cả về việc liệu một tai nạn trong phòng thí nghiệm có gây ra đại dịch đặc biệt này hay không. Tôi muốn thấy sự chú ý tập trung vào quy định của các thí nghiệm nguy hiểm, bởi vì chúng ta đã thấy những gì một đại dịch có thể gây ra cho tất cả chúng ta và chúng ta nên cực kỳ chắc chắn trước khi chúng ta làm bất cứ điều gì làm tăng xác suất đó lên một chút”.