Một
khi con đập của Ethiopia trên sông Nile Xanh khánh thành, Ai Cập và các
quốc gia khác thuộc lưu vực sông sẽ phải thỏa hiệp để đảm bảo an ninh
nguồn nước.
|
Nhìn vào hình ảnh vệ tinh của Ai Cập trên Google, có thể thấy một
đường màu xanh lá cây nằm trên nền cát và mở rộng dần thành hình tam
giác ở phía Bắc. Đây chính là thảm thực vật mọc hai bên bờ và vùng đồng
bằng sông Nile. Mảnh đất màu mỡ duy nhất của Ai Cập là minh chứng rõ nét
về sự phụ thuộc của quốc gia này vào con sông. Sông Nile kéo dài qua 11
quốc gia châu Phi, tuy nhiên Ai Cập đã kiểm soát và sử dụng phần lớn
lưu lượng nước trong hàng ngàn năm. Sắp tới, điều này có thể sẽ thay
đổi. |
|
Sông Nile Xanh là nhánh lớn nhất của sông
Nile, cung cấp khoảng 85% lượng nước đổ vào Ai Cập. Hiện nay Ethiopia
đang xây dựng đập Grand Ethiopian Renaissance (GERD) trị giá 5 tỷ USD
trên sông Nile Xanh, gần biên giới với Sudan. Khi hoàn thành, GERD sẽ
là đập nước lớn nhất ở châu Phi, tạo ra khoảng 6.000 MW điện cho nhu cầu
sử dụng trong nước và xuất khẩu. Dự án đầy tham vọng này nhằm mục đích
giúp dân số đang tăng nhanh chóng mặt của Ethiopia thoát khỏi đói nghèo.
Con đập cũng giúp Ethiopia quản lý dòng chảy sông Nile Xanh, dẫn đến sự
thay đổi quyền lực trong khu vực. |
|
Đối với người Ai Cập, sông Nile chính là sự
sống. Aly El-Bahrawy, giáo sư thủy lợi tại Đại học Ain Shams tại Cairo,
cho biết: “Nếu người Ethiopia muốn giảm lượng nước (sông Nile) đổ vào
Ai Cập thì sẽ gây ra vấn đề lớn”. Theo Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc
(FAO), khan hiếm nước là một vấn đề nghiêm trọng ở quốc gia Bắc Phi
này. Với dân số dự kiến lên tới 120 triệu người vào năm 2030, Ai Cập
đang trên đà chạm ngưỡng "khan hiếm nước tuyệt đối" – tức mỗi người dân
chỉ có dưới 500 m3 nước mỗi năm, chưa kể đến tác động nếu Ethiopia kiểm
soát dòng chảy. |
|
Dù gắn liền với nền văn minh Ai Cập nhưng
cả hai nhánh sông Nile đều không bắt nguồn từ nước này. Sông Nile Trắng
chảy từ hồ Victoria (trong ảnh) – hồ lớn nhất châu Phi, nằm giữa
Tanzania, Kenya và Uganda. Còn sông Nile Xanh bắt nguồn từ hồ Tana ở cao
nguyên Ethiopia. Hai con sông hợp nhất gần thủ đô Khartoum của Sudan để
hình thành dòng chảy chính qua phía Bắc qua Ai Cập đến biển Địa Trung
Hải. |
|
Tuy nhiên, năm 1929 Ai Cập đã tuyên bố chủ quyền với sông Nile trong Hiệp ước Anglo - Egyptian giữa Ai Cập và Vương quốc Anh,
và Hiệp định song phương năm 1959 giữa Ai Cập và Sudan. Các hiệp ước
được gọi chung là Nile Waters này cấp 18,5 tỷ m3 nước mỗi năm cho Sudan
và 55,5 tỷ m3 cho Ai Cập. Thỏa thuận không cấp nước cho Ethiopia cũng
như 8 quốc gia khác trên lưu vực sông Nile. Hơn nữa, Nile Waters còn cho
Ai Cập quyền phủ quyết đối với các dự án xây dựng trên dòng chảy chính
và các nhánh thượng nguồn sông Nile. |
|
John Mukum Mbaku, đồng tác giả cuốn “Quản
lý lưu vực sông Nile”, nói: "Ai Cập được cho là có điều kiện thuận lợi
(trong thời thuộc địa) vì Vương quốc Anh thu lợi rất lớn từ hoạt động
nông nghiệp tại đây". Ai Cập tin họ có quyền về mặt pháp lý và lịch sử
đối với sông Nile. Nhưng các quốc gia khác phản đối điều này. "Các nước
thuộc vùng thượng lưu sông Nile cho rằng Nile Waters là không công bằng
và không bền vững. Họ vẫn giữ quan điểm 'không bị ràng buộc bởi thỏa
thuận vì họ không tham gia ký kết'", ông cho biết thêm. |
|
Không giống như các nước khác mà sông Nile
đi qua, Ai Cập là điểm cuối của con sông này trước khi đổ ra biển. Đây
là quốc gia dễ bị tổn thương nhất đối với các hoạt động phát triển ở
thượng nguồn. Lượng mưa ở Ai Cập chỉ vào khoảng "vài mm mỗi năm và rất
khô hạn so với các nước khác”, ông Mbaku nói. Không chỉ là vấn đề nguồn
nước, sông Nile còn có vai trò quan trọng đối với đời sống tinh thần của
người dân Ai Cập. "Sông Nile xuất hiện trong sách báo, phim ảnh và âm
nhạc. Nếu con sông này bị đe dọa, người Ai Cập sẽ cảm thấy bị tổn
thương". |
|
Năm 1999, các nước lưu vực sông Nile bắt
đầu đàm phán để phân bổ công bằng lượng nước, nhưng Ai Cập và Sudan vẫn
"bảo vệ quyền lợi tuyệt đối của họ" và do đó không đạt được sự đồng
thuận, ông Mbaku nói. Đàm phán đã sụp đổ vào năm 2011, khi người
Ethiopia đưa ra quyết định xây đập đầy táo bạo mà không xin ý kiến của
Ai Cập. Vào năm 2013 khi trả lời phỏng vấn trên truyền hình, cựu Tổng
thống Ai Cập Mohamed Morsi phát biểu rằng: “Mặc dù không phải là hành
động ‘gây chiến’ với Ethiopia, nhưng an ninh nguồn nước của Ai Cập là
không thể ‘vi phạm’. Nếu nước sông Nile tại Ai Cập giảm đi 'một giọt',
chúng tôi sẽ đánh đổi bằng máu của mình”. |
|
Sau các động thái đe dọa ban đầu không hiệu
quả, Ai Cập đã thử một cách tiếp cận ngoại giao khác. “Các nhà chức
trách Ai Cập đã quyết định đàm phán trực tiếp với Ethiopia”, ông Mbaku
cho biết. Vào tháng 3/2015, các nhà lãnh đạo Ai Cập, Sudan và Ethiopia
họp tại Khartoum để bắt đầu đàm phán về việc vận hành và lấp nước vào
con đập nhưng chưa giải quyết được vấn đề. Ông Mbaku cho biết: "Dù các
quan chức Ai Cập công khai nói muốn đàm phán với Ethiopia, nhưng họ vẫn
tin rằng thỏa thuận Nile Waters nên được tôn trọng". |
|
Trong năm 2017, Ethiopia đã hoàn thành
khoảng 60% quá trình xây dựng con đập, khiến các cuộc đàm phán sụp đổ và
Ai Cập tăng cường chỉ trích. Nhưng từ đầu năm nay, chiều hướng có vẻ đã
thay đổi. Vào tháng 6, Thủ tướng mới của Ethiopia Abiy Ahmed đến thăm
Ai Cập và trấn an Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi rằng ông muốn Ethiopia
phát triển mà không ảnh hưởng xấu tới nước này. Nhưng ông nói Ethiopia
đang có thế mạnh trong đàm phán. “Thực tế cho thấy việc Ethiopia có thể
xây dựng thành công con đập đã thúc đẩy tinh thần của người dân nước
này. Nó khiến họ thấy rằng Ai Cập không mạnh như mọi người vẫn nghĩ”,
ông Mbaku nói. |
|
Trong các cuộc đàm phán gần đây, Ai Cập tập
trung vào thời hạn hoàn thành việc lấp nước vào đập GERD. Việc lấp
nước diễn ra càng nhanh thì lượng nước ở hạ lưu sông trong thời gian đó
sẽ càng ít. “Về mặt kỹ thuật, Ethiopia có thể hoàn thành trong 3 năm,
nhưng Ai Cập muốn kéo dài thành 10 năm”, Kevin Wheeler thuộc Viện Thay
đổi Môi trường, Đại học Oxford, Anh, nói. “Ethiopia tính toán trên cơ sở
lượng mưa ở mức trung bình, trong khi đó Ai Cập muốn lập kế hoạch cho
những tình huống xấu nhất”, ông Wheeler nói. |
|
Khaled AbuZeid, tổng thư ký của Egyptian Water Partnership, một tổ chức phi chính phủ, ước tính Ai Cập sẽ thiệt hại khoảng 2 tỷ USD
nếu không được cấp nước trong một năm khô hạn. Một khi Ethiopia tiếp
tục triển khai xây dựng, nước này cùng với Ai Cập và Sudan cần phải thỏa
hiệp nếu muốn giảm thiểu tối đa tác hại tiêu cực. Không ai có thể đoán
được nội dung của thỏa thuận, nhưng rõ ràng giờ đây Ai Cập không thể tự
phân bổ lượng nước. Đập GERD của Ethiopia sẽ có tác động chính trị lớn
đối với nước này. Trong bối cảnh an ninh nguồn nước đang bị đe dọa ở
nhiều nơi trên thế giới, cộng đồng quốc tế sẽ tập trung chú ý vào vụ
việc xoay quanh dòng sông Nile. |
Phải giữ lấy sông Nin này
Trả lờiXóa