Cái Giá Phải Trả cho Tận Thu Cát Nhiễm Mặn (p.2)

Hợp đồng là nạo vét, thông luồng trước, rồi mới tận thu cát nhiễm mặn sau. Nhưng cửa biển chưa thông, luồng lạch đã thay đổi, sạt lở. Nông dân trắng tay vì nhiều tỷ đồng tôm giống bị cuốn sạch ra biển. Thôn, xóm hoang tàn, ‘chờ’ ngày bị sóng biển giận dữ cuốn trôi…

Xem Phần 1: Nạo vét, thông luồng và tận thu cát

Nạo, vét dưới nước, ai biết đấy là đâu!

Ông Nguyễn Hoàng Minh (người dân thôn Khê Tân, Tịnh Khê) cho hay trên Báo Quảng Ngãi hồi năm 2013: các công ty, doanh nghiệp nói nạo vét cửa biển sâu 5m, nhưng ai là người giám sát? Doanh nghiệp hút cát dưới nước, khối lượng bao nhiêu chẳng ai biết. Bài học ở Cửa Lở vẫn còn nóng hổi. Ở Đức Lợi, ngành chức năng và doanh nghiệp nói nạo vét có 580.000m3 làm sao người dân tin được. Lấy 580.000m3 mà bờ biển sạt lở đến vậy, còn ở Cửa Đại, nếu lấy 50 triệu m3 chắc thôn Khê Tân và xã Nghĩa An “trôi” ra biển mất.

Tàu của một doanh nghiệp khai thác cát tại Cửa Đại, Nghĩa An, Quảng Ngãi, tháng 10/2013. (Ảnh: danviet.vn)

Nhà báo Nguyễn Hoài Nam viết hồi tháng 10 năm nay: “Nhức nhối nhiều năm nay chính là lĩnh vực nạo vét ở Việt Nam. Lĩnh vực nạo vét được xem là dễ ăn nhất vì kinh phí cao (từ 13 – 15 tỷ đồng/1km luồng), lại an toàn vì nạo vét ở dưới nước, nghiệm thu dưới nước và đổ bùn thải cũng ở dưới nước, lĩnh vực này an toàn tuyệt đối vì tang vật sai phạm không thể có để xử lý. Theo đó, mỗi năm Nhà nước phải bỏ ra khoảng 500 tỷ đồng để nạo vét duy tu luồng đón tàu lớn của Quốc tế ra vào cảng”.

Tại vịnh Vân Phong, huyện Vạn Ninh (Khánh Hòa) trong tháng 8 năm nay, chỉ 2 năm sau khi tiến hành dự án nạo vét luồng, tận thu cát nhiễm mặn kéo dài tới 9 năm (từ 2014 đến 2023), nhiều khu vực đã bị sóng biển ngoạm cát cuốn ra xa. Có nhà bị ‘ngoạm’ sâu tới 4-5m, nên nhà bị mất móng rồi. Nước đục, môi trường ô nhiễm. Nguyên nhân là tàu lớn tận lực ngày đêm hút cát, cát không bồi trở lại để giữ bờ gây nên tình trạng xâm thực dữ dội như trên.

Dân mất biển, mất nhà, mất kế sinh nhai

Không phải tới giờ con người mới phải lãnh chịu hậu quả gây ra đối với thiên nhiên. Điều đáng nói là ai là người phải gánh chịu, và thiệt hại lớn nhường ấy, kể bao nhiêu cho đủ?

Vào tháng 10/2013, liên tiếp trong 2 ngày, hàng trăm người dân kéo đến UBND xã Nghĩa An (huyện Tư Nghĩa, Quảng Ngãi) để phản đối việc một doanh nghiệp nạo vét, thông luồng biển Cửa Đại gây sạt lở bờ biển nghiêm trọng, theo báo Vnexpress đưa tin.

Hàng trăm người dân ở tỉnh Quảng Ngãi phản đối việc nạo vét, thông luồng Cửa Đại gây sạt lở bờ biển nghiêm trọng, tháng 10/2013. (Ảnh: vnexpress.net)

Nói là thực hiện dự án nạo vét, thông luồng cửa biển, nhưng sau gần 3 tháng tiến hành thì tàu thuyền không thể ra khơi, còn triều cường thì xâm thực sâu vào đất liền nhấn chìm nhiều hồ tôm, đất đai sạt lở, nhà cửa có nguy cơ bị cuốn mất.

Các ống nhựa như thế này vốn ở giữa hồ nuôi tôm của những hộ dân xã Nghĩa An, giờ bị chìm sâu dưới đáy biển do triều cường xâm thực, tháng 10/2013. (Ảnh: vnexpress.net)

“Trước đây có bãi gò cách bờ hơn 1.000 m chắn sóng. Từ ngày doanh nghiệp về đây nạo hút cát, bãi gò không còn nữa khiến những cột sóng dữ dội tấn công vào bờ. Nếu triều cường xâm thực khốc liệt như mấy ngày qua thì chẳng mấy chốc các khu dân cư ven biển có nguy cơ bị xóa sổ“, báo Vnexpress dẫn lời ông Nguyễn Hiệp (80 tuổi) ở xã Nghĩa An.

Cho tới tháng 11 năm nay, Cửa Lở vẫn trung bình sạt từ 10-15 m mỗi năm. Riêng từ năm 2013-2014, mức độ sạt lở lớn từ 30-40 m ăn sâu vào trong đất liền, tiến sát vào nhà cửa, hồ tôm.

Nhiều ngôi nhà bị sạt lở nặng nên người dân đành bỏ hoang. Mỗi hộ di dời được hỗ trợ từ 10- 20 triệu đồng/hộ. Vì thế cho nên còn lại hơn 10 hộ khó khăn, người già không đủ kinh phí để mua đất nơi an toàn là còn ở lại.

Trong cơn giận dữ của biển, biển đòi cát, phá hủy gần như hoàn toàn cửa biển Cửa Đại, Hội An (Quảng Nam), tháng 10/2014. (Ảnh: laodong.com.vn)

Hội An đang trả “nợ” biển, sông bằng sự biến mất dần của bãi biển Cửa Đại, dưới tác động rất mạnh của sóng xâm thực. Hậu quả của việc hút cát, tác động dòng là mỗi ngày biển lấn sâu vào 2-3m, hệ sinh thái vùng bờ biển bị phá hủy nghiêm trọng. Người dân cố gắng trì níu giữ biển bằng cọc tre, bao cát, còn chính quyền loay hoay nhiều năm khắc phục bằng những biện pháp tạm thời.

Đầu tháng 8 vừa qua, gần 50 ghe thuyền chở hơn 100 bà con tại vịnh Vân Phong, huyện Vạn Ninh (Khánh Hòa) bao vây khu vực nạo vét, tận thu cát biển, lại kéo lên trước trụ sở UBND xã Đại Lãnh để phản đối việc hút cát, yêu cầu dừng hút cát, theo thông tin trên báo VOV.

“Chúng tôi không biết nhà sụp lúc nào nữa. Cát biển bị cuốn ra xa rồi nên sóng ập vào là nhà sụp luôn. Cát chỗ nhà chúng tôi bị ngoạm sâu tới 4-5m nên nhà bị mất móng rồi. Chúng tôi đang thuê người chở đá để kè lại chứ không thì móng nhà bị cuốn đi mất”, ông Hà Sang, ở thôn Đông Nam, xã Đại Lãnh cho hay, tháng 8/2015. (Ảnh: vovgiaothong.vn)

Tại khu vực sông Đồng Kho, xã Phước An, huyện Nhơn Trạch, Đồng Nai, người dân đã phải làm đơn gửi lên UBND xã kêu cứu khi đứng trước nguy cơ trắng tay, nợ nần chồng chất. Nạo vét, hút cát làm bờ sông đã bị hõm, có nguy cơ sạt lở, một số bè cá bị gãy, nước đục, tôm, hàu chết.

Vào thời điểm hàu gần thu hoạch thì họ hút cát khiến cho những con hàu bị nước bẩn, đục làm chết khoảng 70%, số còn lại đen, gầy, kém chất lượng cũng không bán được. Hiện tại giá hàu thương lái mua vào khoảng 20.000 đồng/kg nhưng hàu nhà anh Sáng giá khoảng 5.000 đồng/kg, thông tin trên báo Pháp Luật TPHCM.

“Chuyến này mất vốn còn lỗ thêm cả trăm triệu đồng. Từ khi hàu chết dần chết mòn, tết nhất ở ngoài sông không dám về nhà. Vì không bán được hàu thì chẳng có tiền trả nợ, chủ nợ cứ đòi hoài nên đành trốn luôn”, anh Dương Văn Sáng tay cầm con hàu gầy hốc, khóc cho hay.

Anh Sáng vớt lên những con hàu gầy hốc, kém chất lượng trên tay, tháng 3/2015. (Ảnh: phapluattp.vn)

“Cứu” bờ biển Cửa Đại (Hội An, Quảng Nam) Tình trạng nguy cấp của bờ biển Cửa Đại khiến tháng 5 vừa qua, nhiều chuyên gia đã tập trung để tìm giải pháp phòng chống bồi lấp cửa sông, chống sạt lở và tôn tạo bờ biển Cửa Đại. Để cứu bờ biển Cửa Đại, ngoài biện pháp trước mắt là là kè thì về lâu dài thì phải nuôi bãi, vì chỉ có nuôi bãi mới tạo ra bãi biển nhanh. Nuôi bãi nhân tạo giúp tôn tạo bờ biển bằng cách sử dụng nguồn vật liệu chủ yếu là cát có chất lượng phù hợp để bù đắp cho lượng bùn cát bị thiếu hụt. Có hai hình thức là nuôi bãi thuần túy và nuôi bãi kết hợp với công trình. Giải pháp này đã được thế giới thực hiện từ năm 1930, trong đó thực hiện nhiều nhất ở châu Âu, đặc biệt ở Hà Lan. Việt Nam chưa áp dụng phương pháp này để chống xói lở, nhưng chúng ta đã sử dụng phương pháp này để lấn biển như dự án Đa Phước, dự án lấn biển Hạ Long, dự án Kiên Long… Theo PGS.TS Trần Thanh Tùng, với giải pháp nuôi bãi, khó khăn không phải là yếu tố công nghệ, mà là kinh phí, chúng ta không đủ kinh phí tái tạo bãi sau 5 năm. Vì vậy, khả thi nhất là triển khai đồng bộ cả giải pháp công trình lẫn tạo bãi, nuôi bãi… GS-TS. Hitoshi Tanaka (Đại học Tohoku, Chủ tịch Hội Xây dựng Nhật Bản): Cần có một nghiên cứu tổng thể Ông cho hay, để có thể đưa ra các giải pháp hiệu quả cần có một nghiên cứu tổng thể, phân tích kỹ các số liệu thu thập từ thực tế. Hiện nay, ở khu vực bờ Bắc của Cửa Đại đang xảy ra xói lở nghiêm trọng nhưng khu vực bờ Nam chưa diễn ra và đang có nhiều doanh nghiệp đầu tư các dự án ven biển. Do vậy, nếu không sớm có một nghiên cứu tổng thể thấu đáo thì hiện tượng sạt lở cũng có thể xảy ra ở bờ Nam trong tương lai gần. GS.TS. Lương Phương Hậu (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội): 1/4 chiều dài bờ biển Việt Nam cần được ‘cứu’ Hiện tượng sạt lở bờ biển không chỉ xảy ra ở khu vực biển Cửa Đại mà hiện nay 1/4 chiều dài bờ biển Việt Nam cũng đang xảy ra tình trạng này, GS.TS. Lương Phương Hậu cho hay. Hiện nay có 5 giải pháp chống sạt lở và tôn tạo bờ biển phố biến trên thế giới là gia cố bờ, mỏ hàn biển, đê giảm sóng, nuôi bãi và kết hợp tổng thể các giải pháp trên. Mỗi cửa biển có một đặc điểm riêng biệt về quá trình vận hành dòng chảy, những biến động bồi lấp do sóng biển nên trước khi triển khai bất kỳ một giải pháp lâu dài nào trong thực tế cần phải nghiên cứu thật kỹ, để tránh lãng phí trong đầu tư mà không mang lại hiệu quả. (Theo trang thông tin của Bộ Tài Nguyên & Môi Trường)

Phan A tổng hợp.