PHỎNG VẤN ÔNG NGUYỄN TRẦN BẠT, TGĐ
CÔNG TY TƯ VẤN ĐẦU TƯ INVESTCONSULT GROUP
Hoàng Hạnh
(Thực hiện)
Phụ nữ Today
Chúng ta rất đau khổ vì nền kinh tế
của chúng ta những năm trước tăng trưởng 7-8% mà năm nay có khi chỉ tăng được
5% thôi, nhưng chúng ta không hề xấu hổ, không đau khổ trước việc chúng ta chế
biến thịt súc vật chết để bán cho mọi người. Chúng ta chỉ xấu hổ vì nghèo đi mà
chúng ta quên mất xấu hổ vì sự xấu đi về mặt đạo đức. Chuyện đó là chuyện quan
trọng hơn tất cả những gì chúng ta bàn ở trên – ông Nguyễn Trần Bạt.
Chúng ta chưa có kinh nghiệm mô tả
sự thật
PV: -Tuần vừa rồi, bài phát biểu ngắn kết thúc năm học của một
giáo viên Trường trung học Wellesley, bang Massachusetts, Mỹ đã được dư luận Mỹ
tiếp nhận như một lời nói thật, một cảnh báo giáo dục: “Các em chẳng có gì đặc
biệt cả”. Xin ông hãy lý giải, tại sao một đất nước tôn trọng tư duy độc lập cá
nhân như Mỹ, lời nhận xét trên đáng lẽ là bình thường nhưng lại được tiếp nhận
một cách cầu thị nồng nhiệt đến vậy?
Ông Nguyễn Trần Bạt:
- Điều đó thể hiện người Mỹ đã thức tỉnh. Từ xưa tới nay, họ
luôn luôn coi mình là tiêu chuẩn, nước Mỹ luôn là "miền đất hứa".
Mặc dù sống khá lâu
trong sự thành đạt nhưng khủng hoảng kinh tế và tài chính hiện nay đã khiến họ
bỗng nhận ra tính bình thường của xã hội mình.
Và đấy là một dấu hiệu vĩ đại của
nước Mỹ khi nó còn giữ được năng lực thức tỉnh, nhận ra chính mình, biết
đón chào một ý kiến như vậy.
Tôi hoan nghênh nước Mỹ, hoan nghênh
thái độ ấy và hoan nghênh cả ông thầy dám đưa ra tuyên bố trái với thói
quen vốn có của người Mỹ.
Tôi rất thích ví dụ bạn đưa ra và
tôi thích câu hỏi này. Tôi đề nghị trong chừng mực nào đó, báo
chí các bạn giúp cho những ông bố và bà mẹ Việt Nam nên có thái độ này,
những cô giáo thầy giáo Việt Nam nên có thái độ này và các nhà lãnh đạo Việt
Nam nên có thái độ này.
Chúng ta cũng nên chào đón thái độ
khiêm nhường đó của các nhà lãnh đạo, của các thầy các cô như người Mỹ đang
làm. Đây là một ví dụ tốt, là một ví dụ mà tôi rất thích, một ví dụ rất
đẹp về giáo dục.
PV: - Người Việt mình có câu “thuốc đắng giã tật, sự thật mất
lòng”, theo ông, trên thực tế chúng ta có thói quen nói thật và nghe được lời
nói thật hay không? Tại sao những lời nói thật hay những phản biện lại khó lọt
tai đến thế, trong khi ai cũng tưởng rằng mình cởi mở, sẵn lòng nghe góp ý dù
có… trái với mình đến đâu đi nữa?
" Nếu lời nói thật được mô tả một cách
hấp dẫn, có văn hóa thì khả năng được tiếp nhận của nó sẽ cao hơn. Tất nhiên,
cũng không loại trừ khả năng, người phải nghe sự thật có văn hóa thấp mà lại
là người mạnh. Chúng ta không bao giờ nên đối thoại với những người như
thế."
Nguyễn Trần Bạt
|
Ông Nguyễn Trần Bạt: -Tôi vừa mới thảo luận với con trai tôi về sự thật
và tính hiệu quả của việc mô tả sự thật. Tôi nghĩ, chúng ta có thể không chê
bai sự thật, có thể tôn thờ sự trung thực nhưng chưa biết cách mô tả
sự thật một cách hấp dẫn để con người biết yêu mến sự thật.
Tôi muốn kể với bạn câu chuyện như
thế này. Có hai anh em nhà nghèo bữa ăn chỉ có cơm không, không có thức ăn
gì. Hai anh em bảo nhau, bây giờ em ăn trước, nhưng để em ăn cho ngon thì anh
mô tả sự ngon ngọt của thức ăn để em có cảm giác ăn ngon.
Cậu anh mô tả con gà quay lên như
thế nào, món bò xào như thế nào, món cá kho như thế nào… Người em tiết hết dịch
vị ra và ăn bát cơm không rất ngon lành. Người em ăn xong, đến lượt người em mô
tả cho người anh ăn. Người em ăn no rồi cho nên chỉ nói một câu đơn giản:
ước gì có một con bò để làm thịt cho anh ăn.
Đấy là hai cách tiếp cận khác nhau
đối với một sự thật là người ta cần phải được hỗ trợ kỹ thuật để ăn cho ngon
một bữa cơm nghèo. Một ví dụ khác: Một vị nhà giàu đi tuyển người thuyết
phục người làm như sau: "Bác ở với người ta, sáng ăn rồi mãi đến chiều mới
được ăn. Chứ bác đến ở với nhà em là cứ sáng ăn - chiều ăn, sáng ăn - chiều
ăn". Sáng ăn và chiều ăn là một sự thật nhưng ở hai cách mô tả này hoàn
toàn khác nhau.
Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy,
cách mô tả nào hấp dẫn hơn.Sự thật không phải là một khái niệm đơn giản, sự
thật là một khái niệm phức tạp, có nội hàm phong phú và nó là một trong ba khía
cạnh của cái đẹp,chỉ có điều chúng ta không được rèn luyện, không đủ bản lĩnh,
không đủ kinh nghiệm để mô tả sự thật.
Chúng ta vẫn thường bảo là
"thuốc đắng giã tật, sự thật mất lòng". Sự thật mà biến nó, sắp xếp
nó, cân đong đo đếm nó tương đương với thuốc đắng thì chúng ta là kẻ ngốc
nghếch không biết giá trị của sự thật và không biết cách thể hiện sự thật.
Chúng ta phải rèn luyện khả năng biết mô tả sự thật để làm cho người ta
"xơi" nó mà không cảm thấy vị đắng của thuốc.
Thật không dễ nghe khi sự thật được
nói ra xâm phạm tới lợi ích của người đối thoại. Trong trường hợp này, phải làm
rõ, lợi ích của người đó có chính đáng hay không, nếu có, thì người nói ra sự
thật đó có lỗi.
Nếu lợi ích ấy không chính đáng,
việc người đó có nghe hay không là phụ thuộc vào nghệ thuật mô tả của người
nói. Nếu lời nói thật được mô tả một cách hấp dẫn, có văn hóa thì khả năng được
tiếp nhận của nó sẽ cao hơn.
Tất nhiên, cũng không loại trừ khả
năng, người phải nghe sự thật có văn hóa thấp mà lại là người mạnh. Chúng ta
không bao giờ nên đối thoại với những người như thế, phải dùng một cách khác,
không phải là tiếp cận văn hóa mà là tiếp cận sức mạnh, sức mạnh của số đông
chính nghĩa.
Vì sao phụ huynh Việt Nam tự “đánh
lừa” mình?
PV: -Ở Việt Nam, có một nghịch lý đang tồn tại trong việc giáo
dục các cô các cậu học trò nhỏ: Trong nhà thì bố mẹ ông bà ra sức chăm sóc,
chiều chuộng…thầm hy vọng con mình sẽ là “thiên tài” hoặc có tài năng độc
đáo….nhưng ra ngoài xã hội thì chính họ lại rất sợ cụm từ “học trò cá biệt”,
“học sinh đặc biệt”... Hiện tượng này phản ánh điều gì vậy, thưa ông? Liệu
nó có ảnh hưởng gì đến chuyện trẻ con không có tư duy độc lập, mà thường bị hòa
vào đám đông?
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Xã hội nào cũng thế. Xã hội của bầy thú cũng thế. Nó sống
được, tự tin được làvì vẻ đẹp riêng của chính nó và vì những giá trị mà nó nghĩ
rằng nó có. Nhưng nó tồn tại được, thoát chết được bằng sự kín đáo của nó.
Hai trạng thái ấy chính là hai trạng
thái khuyến khích hình thành bản lĩnh của con người: yêu mình, tự tin vào bản
lĩnh, sức mạnh, sự hoành tráng của mình với kín đáo, khôn khéo, đi, bò,
trườn dưới tên bay đạn lạc.
Về khía cạnh thứ hai, tư duy độc lập
và nói ra tư duy độc lập tùy thuộc môi trường vĩ mô. Nếu từ nhỏ không được diễn
đạt tư duy độc lập, nếm trải cái đúng và cái sai của nó, nếm trải sự
ném đá và sự hoan hô trước mỗi một tư duy độc lập được diễn đạt
ấy, thì người ta sẽ không có kinh nghiệm.
Và nếu phải phê phán, hãy phê phán
môi trường vĩ mô khiến trẻ con không biết nói tiếng nói độc lập của mình, chứ
không thể dồn sai lầm đó vào khuyết tật có tính nhân chủng học của người Việt.
PV: -Như ông nói, đó là phản ứng tự nhiên. Vậy nguyên nhân nào về
mặt xã hội khiến phụ huynh Việt Nam hành xử theo cách như vậy?
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Việc quảng bá quá nhiều về tài năng, luôn luôn “nhắc nhở”
các bậc phụ huynh rằng hiền tài là nguyên khí quốc gia, đã làm hỏng người Việt.
Coi nhân tài là "nguyên khí" dẫn đến việc phụ huynh sẽ cố gắng để
trong nhà mình có chút "nguyên khí".
Và họ đành tự đánh lừa mình để yên
tâm mà sống. Chúng ta nói quá nhiều chuyện hiền tài là nguyên khí quốc gia,
trong khi quên mất rằng con người mới là nguyên khí của đời sống.
“’… Chúng ta đang biến vô đạo đức
trở thành sản phẩm giáo dục”?
PV: - Dư luận đã lên tiếng khá nhiều về sự vô cảm thậm chí nhẫn
tâm với đồng loại như nạn thực phẩm bẩn, độc hại tràn lan ngày càng nhiều và
không có dấu hiệu suy giảm. Cái quả đắng này phải chăng nảy sinh từ những vấn
đề cơ bản trong giáo dục thế hệ tương lai hiện nay: nạn chạy trường, chạy điểm,
không chú ý giáo dục nhân cách sống…?
"Con người đang chế tạo ra những sản phẩm
phi đạo đức một cách rất có trình độ. Những người không học tốt về hóa rất
khó để có thể cho melamine vào sữa. Phải có trình độ khoa học và năng lực
nhất định mới có thể tạo ra trạng thái sữa có melamine, xay thịt trộn mắm tép
thơm lừng để ngụy trang thịt xúc vật chết. Chúng ta đang chểnh mảng trong
việc giáo dục đạo đức cho nên các hiện tượng vô đạo đức đã lẻn vào đời sống
của nhà trường và đời sống của xã hội".
Nguyễn Trần Bạt
|
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Ngay cả nơi đào tạo tốt nhất như trường Havard thì thái
độ, nhận thức, văn hóa cũng vẫn còn có hạn chế, đầu ra của nó cũng không
phải luôn luôn làsản phẩm tốt. Đó là điều khiến người Mỹ thức tỉnh và hoan
nghênh phát biểu: “Các em chẳng có gì đặc biệt cả”.
Nói như vậy để thấy, những hiện
tượng bạn nói ở trên không phải là hệ quả trực tiếp của giáo dục. Chúng là hệ
quả của một thứ quan trọng hơn giáo dục, là cha đẻ của giáo dục: VĂN HÓA.
Nạn thực phẩm bẩn, độc hại tràn lan,
lấy thịt lợn chết làm mắm tép chưng thịt là một biểu hiện “rực rỡ” về
sự thoái hóa đạo đức, thoái hóa văn hóa của con người.
Nhưng điều đáng báo động hơn là,
chúng không phải là trạng thái hoang dã mà là trạng thái có giáo
dục củatính hoang dã, trạng thái phát triển ổn định và bền vững của trạng
thái phi đạo đức của con người.
Con người đang chế tạo ra những sản
phẩm phi đạo đức một cách rất có trình độ. Những người không học tốt về hóa rất
khó để có thể cho melamine vào sữa.
Phải có trình độ khoa học và năng
lực nhất định mới có thể tạo ra trạng thái sữa có melamine, xay thịt trộn mắm
tép thơm lừng để ngụy trang thịt xúc vật chết.Chúng ta đang chểnh mảng trong
việc giáo dục đạo đức cho nên các hiện tượng vô đạo đức đã lẻn vào đời sống của
nhà trường và đời sống của xã hội.
Chúng ta rất đau khổ vì nền kinh tế
của chúng ta những năm trước tăng trưởng 7-8% mà năm nay có khi chỉ tăng được
5% thôi, nhưng chúng ta không hề xấu hổ, không đau khổ trước việc chúng ta chế
biến thịt súc vật chết để bán cho mọi người. Chúng ta chỉ xấu hổ vì nghèo đi mà
chúng ta quên mất xấu hổ vì sự xấu đi về mặt đạo đức. Chuyện đó là chuyện quan
trọng hơn tất cả những gì chúng ta bàn ở trên.
Vậy mà cho đến thời điểm này, chưa
có một tiếng kêu cứu có chất lượng nhà nước nào, tổ chức nào, đặc biệt là tổ
chức giáo dục. Tôi mong các vị lãnh đạo ở các Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn
hóa Thể thao và Du lịch, Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông… hãy nghe
tiếng kêu cứu này.
PV: -Trong một bài phỏng vấn mới đây, GS Hoàng Tụy cho rằng:
“Không thể nào có một nền kinh tế tăng trưởng lành mạnh dựa trên một nền văn
hóa suy đồi. Người ta lý giải chuyện đó là sự lệch pha giữa văn hóa và kinh
tế”. Ý kiến của một chuyên gia kinh tế như ông như thế nào?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi thích câu nói ấy của bác Hoàng Tụy. Tôi khái quát
vấn đề của bác Hoàng Tụy lên là: Không thể xây
dựng được bất kỳ cái gì tử tế trên cái nền đồi bại của văn hóa.
PV: -Theo cá nhân ông, làm thế nào để khắc phục được vấn đề
trên?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Câu hỏi đó phải đi thường xuyên với con người, với tư cách
là một nỗi niềm của mỗi một con người. Rằng chúng ta đang làm đồi bại một nền
văn hóa hay chúng ta là thành viên của một nền văn hóa đồi bại.
Ra khỏi sự đồi bại về văn hóa bằng
cách nào? Điều gì là động lực của sự đồi bại hóa của nền văn hóa đến như vậy?
Truyền thông có nghĩa vụ phải làm thế nào để ý kiến của GS Hoàng Tụy đã
được tôi khái quát hoá lên thành một câu hỏi có mặt trong từng
bữa cơm, giấc ngủ, từng nụ hôn của con người.
Tôi không khái quát hóa việc ra khỏi
sự đồi bại về văn hoá như thế nào? Vì mỗi người góp phần vào sự đồi bại hóa của
nền văn hóa một cách khác nhau, với những “công nghệ” khác nhau. Chúng ta chỉ
cần thức tỉnh, rút các yếu tố làm đồi bại nền văn hóa của mình ra khỏi xã hội,
tự nhiên xã hội sẽ sạch sẽ.
Nguồn:Phụ nữ Today
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét