Mắc ma và dung nham khác nhau như thế nào? (Từ daikynguyen / tv)

Cùng với núi lửa Kilauea ở Hawaii, có thể bạn cũng đã từng được nghe nói về nhiều đợt phun trào khủng khiếp của nhiều núi lửa khác trên thế giới, nhưng bạn đã bao giờ có thắc mắc về sự khác biệt giữa mắc ma và dung nham là gì chưa?

Sự khác biệt cơ bản giữa mắc ma và dung nham hoàn toàn là về vị trí. Khi các nhà địa chất nói đến mắc ma, họ đang nói về phần đá nóng chảy vẫn còn bị mắc kẹt dưới lòng đất. Nếu lượng đá nóng chảy này chồi lên bề mặt và tiếp tục chảy như chất lỏng, nó được gọi là dung nham.

Mắc ma là phần đá nóng chảy còn mắc kẹt trong lòng đất, dung nham là phần đã phun ra ngoài miệng núi (Ảnh: khoa hoc)

Đá mắc ma thay đổi thành phần hóa học của chúng, mang lại cho chúng – và các núi lửa chứa chúng – các đặc tính khác nhau.

Đá mắc ma mafic là 1 trong các dạng của đá mắc ma, đây chính là dạng đá mắc ma có ở Hawaii. Dạng đá này có xu hướng hình thành khi lớp vỏ nặng hơn (lớp vỏ hình thành đáy đại dương) tan chảy. Chúng chứa từ 47 đến 63% silica, khoáng sản tạo nên thủy tinh và thạch anh. Đá mắc ma mafic khá chảy nước, với độ nhớt khác nhau, từ dạng như mật mía đến dạng như bơ đậu phộng. Chúng cũng là loại mắc ma nóng nhất, đạt nhiệt độ từ 1.800 đến 2.200 độ F (gần 1000 độ C đến 1200 độ C).

Dòng dung nham từ núi lửa Kilauea ở Hawaii hôm 4/5 (Ảnh: Barcrott media)

Mặt khác, đá mắc ma silic có xu hướng hình thành khi lớp vỏ lục địa nhẹ hơn tan chảy. Những mắc ma này có hơn 63% silica, khiến chúng trở nên nhớt hơn: Ở dạng lỏng nhất, chúng trông như những khối mỡ lợn. Chúng cũng lạnh hơn đá mắc ma mafic. Rhyolite, một loại dung nham giàu silic đặc biệt, chỉ đạt nhiệt độ từ 1.200 đến 1.500 độ F (650 độ C đến 815 độ C).

Chính vì nguyên nhân silic lạnh hơn mắc ma mafic, khí hòa tan sẽ mất một khoảng thời gian lâu hơn để thoát ra khỏi chúng. Điều này làm cho đá mắc ma silic trở nên nguy hiểm hơn: Khi có nhiều khí tích tụ trong mắc ma, nó trở nên bùng nổ hơn, giống như bổ sung thêm cacbonat vào soda vậy.

<span data-mce-type="bookmark" style="display: inline-block; width: 0px; overflow: hidden; line-height: 0;" class="mce_SELRES_start"></span>

Nham thạch tràn ra trên đường phố Hawaii (Nguồn: Iflscience)

Khi magma silic không còn bị hạn chế dưới áp suất đủ cao, các khí hòa tan trong chúng thoát ra khỏi dung dịch và tạo thành bong bóng. Và giống như việc mở một lon soda sau khi lắc mạnh, kết quả của hơi nước tạo ra một vụ phun trào. Các núi lửa hình nón được gọi là stratovolcanoes, chẳng hạn như Núi Pinatubo, được chứa đầy mắc ma silic.

Các núi lửa ở Hawaii chứa loại đá mắc ma với hàm lượng silic đặc biệt thấp làm bằng đá bazan, có nghĩa là chúng có ít khả năng bùng nổ hơn. Thay vào đó, chúng rỉ ra và bắn tung tóe, tạo ra các núi lửa lá chắn – hình thành độ nghiêng nhẹ đã trở thành đặc điểm địa lý đặc trưng của hòn đảo này.

Nhật Quang