《論語 · 為政第二》講要.
◎子曰:吾,十有五,而志于學,三十而立,四十而不惑, 五十而知天命,六十而耳順,七十而從心所欲,不踰矩。
◎子曰:吾,十有五,而志于學,三十而立,四十而不惑,
[Luận Ngữ. Vi Chính đệ nhị] Giảng Yếu.
Tử viết: Ngô, thập hữu ngũ, nhi chí vu học, tam thập nhi lập, tứ thập
nhi bất hoặc, ngũ thập nhi tri thiên mệnh, lục thập nhi nhĩ thuận, thất
thập nhi tòng tâm sở dục, bất du củ.
Chú thích:
* Tử Viết: là Khổng Tử Nói rằng.
* Ngô: là Đại Danh từ Ngôi thứ Nhất: Tôi, Ta, Tao...
*Nhi: là Thì, Là (Verbe Auxilière).
*Vu: là Về.. cái gì đó. Ở... việc gì đó.
*Lập: là Lập Thân, là Đứng vững được trong cuộc sống, là Thành Tài rồi. Có sự nghiệp, có công ăn việc làm rồi.
*Bất Hoặc: là Không còn Nghi Hoặc, Ngờ Vực gì nữa. Chỉ Kiến thức đã chín chắn, ổn định.
*Tri Thiên Mệnh: là biết được cái Mệnh Trời, An phận theo cái mình đã có, theo khả năng của mình , mà không đòi hỏi, so bì, bon chen nữa!.
*Nhĩ Thuận: là Lỗ Tai Xuôi, có nghĩa là đã biết phân biệt một cách rõ ràng, nghe điều gì đó là biết ngay điều đó tốt hay xấu, thiện hay ác, đúng hay sai....
*Tòng Tâm Sở Dục: Tòng tâm là Theo Lòng Mình. Sở dục là Cái mà Mình Muốn. Tòng Tâm Sở Dục là Làm những cái mà lòng mình muốn làm, có nghĩa Muốn gì thì cứ làm nấy!
*Bất Du Củ: Du 踰 có bộ Túc là Cái Chân ở bên Trái, nên Du có nghĩa là Trèo qua. Trong Truyện Kiều giảng tích "Tường đông ong bướm đi về mặc ai "bằng câu" Du đông lân nhi lâu kì xứ nữ", tức là "Trèo qua bức tường phía đông để ôm lấy cô gái bên đó.". Nhưng...
... trong câu nói trên Du có nghĩa là Vượt qua. Còn...
*Củ 矩: là Cái Khuôn dùng để kẻ Hình Vuông, là Cái Ê-Ke. Nghĩa bóng là Cái Khuôn Phép. Nên...
Bất du củ là: Không vượt qua cái khuôn phép đúng đắn bình thường trong cuộc sống. Sẵn nhắc lại chữ...
*Quy 規: là Dụng cụ dùng để kẻ đường tròn, là Cái Com-pa đó. Nên...
Không có Quy thì Kẻ không Tròn, không có Củ thì Vẽ không Vuông. Nên Quy củ là cái khuôn phép mà ta phải tuân theo. Nội quy là những điều khoản Quy định của một Tổ chức, Cơ quan... nào đó mà tất cả thành viên trong đó phải tuân hành. Nên câu nói của Đức Khổng Tử...
* Ngô: là Đại Danh từ Ngôi thứ Nhất: Tôi, Ta, Tao...
*Nhi: là Thì, Là (Verbe Auxilière).
*Vu: là Về.. cái gì đó. Ở... việc gì đó.
*Lập: là Lập Thân, là Đứng vững được trong cuộc sống, là Thành Tài rồi. Có sự nghiệp, có công ăn việc làm rồi.
*Bất Hoặc: là Không còn Nghi Hoặc, Ngờ Vực gì nữa. Chỉ Kiến thức đã chín chắn, ổn định.
*Tri Thiên Mệnh: là biết được cái Mệnh Trời, An phận theo cái mình đã có, theo khả năng của mình , mà không đòi hỏi, so bì, bon chen nữa!.
*Nhĩ Thuận: là Lỗ Tai Xuôi, có nghĩa là đã biết phân biệt một cách rõ ràng, nghe điều gì đó là biết ngay điều đó tốt hay xấu, thiện hay ác, đúng hay sai....
*Tòng Tâm Sở Dục: Tòng tâm là Theo Lòng Mình. Sở dục là Cái mà Mình Muốn. Tòng Tâm Sở Dục là Làm những cái mà lòng mình muốn làm, có nghĩa Muốn gì thì cứ làm nấy!
*Bất Du Củ: Du 踰 có bộ Túc là Cái Chân ở bên Trái, nên Du có nghĩa là Trèo qua. Trong Truyện Kiều giảng tích "Tường đông ong bướm đi về mặc ai "bằng câu" Du đông lân nhi lâu kì xứ nữ", tức là "Trèo qua bức tường phía đông để ôm lấy cô gái bên đó.". Nhưng...
... trong câu nói trên Du có nghĩa là Vượt qua. Còn...
*Củ 矩: là Cái Khuôn dùng để kẻ Hình Vuông, là Cái Ê-Ke. Nghĩa bóng là Cái Khuôn Phép. Nên...
Bất du củ là: Không vượt qua cái khuôn phép đúng đắn bình thường trong cuộc sống. Sẵn nhắc lại chữ...
*Quy 規: là Dụng cụ dùng để kẻ đường tròn, là Cái Com-pa đó. Nên...
Không có Quy thì Kẻ không Tròn, không có Củ thì Vẽ không Vuông. Nên Quy củ là cái khuôn phép mà ta phải tuân theo. Nội quy là những điều khoản Quy định của một Tổ chức, Cơ quan... nào đó mà tất cả thành viên trong đó phải tuân hành. Nên câu nói của Đức Khổng Tử...
Có thể hiểu nghĩa một cách đơn giản như thế nầy:
Khổng Tử nói rằng: Ta, lúc 15 tuổi, thì chí ở học hành, 30 tuổi thì đã
lập thân được, 40 tuổi thì không còn nghi hoặc điều gì nữa, 50 tuổi thì
biết đến mạng trời, 60 tuổi thì nghe đã biết điều phải trái, 70 thì có
thể làm theo những gì mà trong lòng mình muốn, vì nó không có đi quá lố
ngoài khuôn phép nữa .
Đây là câu nói của Đức Khổng Tử nói về bản thân Ngài, nhưng thường được
người đời đem ví với bản thân mình, thậm chí đem... áp dụng chung cho
tất cả mọi người, cho nên ta thường nghe nói...
...
Ba chục tuổi là tuổi Lập Thân, Năm chục tuổi là tuổi Tri Thiên Mệnh...
thậm chí nói Tam Thập Nhi Lập là... Đàn Ông con trai tới tuổi ba mươi là
phải lấy vợ, phải lập gia đình, thì mới lập thân được, nhưng vì điều
nầy cũng hợp lí và thực tế , cho nên mọi người đều noi theo. Tôi còn nhớ
một câu Nho mà Ba tôi thường nói khi... ép tôi cưới vợ là:
Nam đại bất hôn như liệt mã vô cương. 男大不婚如烈馬無韁
Có nghĩa:
Con trai lớn mà không kết hôn thì giống như con ngựa chứng (Liệt mã là
con ngựa xấu, ngựa chứng!) mà không có dây cương vậy (sẽ phóng càn,
phóng ẩu, phóng... túng, vì không có ai kềm chế, cưới cho con vợ để có
người "cằn nhằn" và xì-tóp bớt lại, thì mới Trụ và mới làm nên sự nghiệp
được!). Nên ông bà ta cứ nghĩ...
Tam thập nhi lập là 30 tuổi thì phải Lập Gia Đình, không lập gia đình
thì... Nó sẽ nổi máu "giang hồ" rồi không làm nên cơm cháo gì cả!. Còn
Ngũ Thập Tri Thiên Mệnh, là đến tuổi 50 nên an phận mà không còn muốn
bon chen nữa, vì số trời đã định như thế rồi ! Sự thật thì ở Mỹ hiện
nay, tuổi 50 là tuổi đã chín chắn về mọi mặt, kiến thức đã phong phú,
kinh nghiệm sống dồi dào, nghề nghiệp đã vững chắc ổn định, tiềm năng về
kinh tế cũng đã có cơ sở, credit đầy đủ... chính là cái tuổi phát triển
sự nghiệp tốt nhất của con người.... chớ không phải Tri Thiên Mệnh mà
buông xuôi tất cả!!!. Khổng Tử chỉ muốn nói về mình, khi đến 50 tuổi thì
biết được mệnh trời, tức là biết được cái hoàn cảnh xã hội chung quanh
mình đang sống, biết được cái khả năng và cái tài năng của mình như thế
nào, để không đòi hỏi đua đòi những điều quá đáng mà phải biết an phận
với cái mà mình đang có trước mắt hợp với sở năng của mình, chớ không
phải mê tín buông xuôi cho số phận!. Về...
Tứ thập nhi bất hoặc: 40 tuổi thì không còn Nghi hoặc gì nữa, Ý nói,
tuổi 40 thì sự hiểu biết đã Chính chắn, gặp chuyện gì đó đã biết và dám
đưa ra quyết định theo nhận thức của mình, chớ không còn Nghi hoặc chần
chừ không biết phải quyết định như thế nào của tuổi 30 nữa! Bất hoặc là
thế!
Lục thập nhi nhĩ thuận là: 60 tuổi thì tai đã xuôi, đã thông. Có nghĩa:
Khi nghe điều gì đó thì đã biết ngay là điều đó đúng hay sai, phải hay
không phải, nên hay không nên nghe theo, cũng có nghĩa là sự nhận xét
phán đoán đã nhuần nhuyễn. Trái với Nhĩ thuận là Nhĩ nghịch là Trái Tai
Gai Mắt!
Thất thập nhi tòng tâm sở dục, Bất du củ là: 70 tuổi thì có thể làm
theo những điều gì mà mình đã nghĩ đã muốn làm, vì những điều đó không
có vượt quá qua khuôn phép đâu! Ý muốn nói, trong phép tu thân thì đến
tuổi 70 đã hoàn hảo lắm rồi, có thể làm theo những gì mình muốn mà không
sợ quá đáng! Đây là câu nói hướng thiện, luôn luôn theo hướng phấn đấu
tốt mà vươn lên, chớ không phải câu nói Tự hào là mình đã Hoàn thiện
không còn sai sót nữa! Và cũng không có nghĩa là hễ đến 70 tuổi là làm
việc gì cũng đúng cả như người đời thường lầm tưởng!
Vì là câu nói của ông Thánh, cho nên người đời hay lấy đó làm chuẩn mực
để phân định tuổi tác của mọi người, mặc dù cái chuẩn mực đó đã bị lệch
nghĩa so với Ý chính của câu nói ở lúc ban đầu, như...
Tuổi 30 thì gọi là " Tuổi Nhi lập ", và hiểu là đã đến tuổi phải Lập
Gia Đình, phải Thành Gia Lập Thất, phải Cưới Vợ, phải Ổn Định Sự
Nghiệp...
Tuổi 40 thì gọi là " Tuổi Bất hoặc ", và gọi thì gọi thế, nhưng rất
nhiều người không hiểu Bất Hoặc là gì, chỉ nghe người ta gọi thì gọi
theo mà thôi! Hoặc chỉ hiểu nghĩa lờ mờ, Bất Hoặc là không còn nghi hoặc
gì nữa, mà không biết tại sao lại không còn nghi hoặc, và tại sao lại
gọi thế ?!.
Thông dụng nhất là tuổi 50, được gọi là " Tuổi Tri thiên mệnh ", và
thường hay có tâm lí an phận và buông xuôi mà không muốn phấn đấu để
vươn lên nữa! Và cũng thường dùng để tự an ủi khi thất bại hoặc trắc trở
về mặt sự nghiệp trong độ tuổi nầy!.
Sáu mươi tuổi thì gọi là " Tuổi Nhĩ Thuận ", Nhĩ thuận là xuôi tai,
nhưng lại nghe rất lạ tai, mà không hiểu tại sao gọi thế, cũng như...
Tuổi 70, thì gọi là " Tuổi Tòng tâm sở dục, Bất du củ!
" Rất nhiều người không hiểu câu nói nầy có nghĩa gì cả! Khác với dân
gian hay gọi 70 tuổi là tuổi Cổ lai hy, theo Ý của 2 câu thơ trong bài
Khúc Giang của Thi Thánh Đỗ Phủ đời Đường là:
Tửu trái tầm thường hành xứ hữu, 酒債尋常行處有,
Nhân sanh thất thập Cổ lai hy. 人生七十古來稀.
Nhân sanh thất thập Cổ lai hy. 人生七十古來稀.
.... nghe thi vị và hay hơn nhiều!
Nhưng...
Vì là câu nói của ông Thánh Khổng nên mọi người đều muốn nhái theo xem
có được như... Thánh hay không? Âu cũng là việc tốt mà thôi!
Theo tài liệu thống kê dân số đời Đường, thì tuổi thọ của con người ta
lúc bấy giờ chỉ trên dưới 45 tuổi mà thôi, nên mới bảo là "Thất thập Cổ
Lai Hy", chớ bây giờ, nhất là ở nước Mỹ nầy thì 70 tuổi hễ ra đường là
thấy liền ngay mấy cụ...
Càng ngày tuổi thọ con người càng cao, nên ngày Lễ Ông bà càng cần thiết và càng có Ý nghĩa hơn lên!
Đỗ Chiêu Đức
rất hấp dẫn
Trả lờiXóa