Những người từng sống ở Sài Gòn
không ai không biết đến công viên Tao Đàn còn gọi là vườn Bờ Rô. Thật ra
tên Bờ Rô trước đây được mọi người biết tới nhiều hơn là tên công viên
Tao Đàn. Lịch sử của nó đã hàng trăm năm bắt đầu từ lúc người Pháp xuất
hiện đầu tiên tại Sài Gòn từ năm 1859/1860 và bắt đầu xây dựng thành phố
này.
Vào thế kỷ 18, thoạt đầu khu vườn này có
tên là vườn ông Thượng, ông Thượng đây chính là tả quân Lê Văn Duyệt
Tổng trấn Gia Định tức Thượng công Lê Văn Duyệt. Ông đã lập tại đây một
vườn kiểng để thưởng lãm và xem hát bội. Sau khi Lê Văn Duyệt mất khu
vườn này trở thành hoang phế. Khi người Pháp đến, họ cho xây dựng lại
khu vườn này cùng thời gian xây dinh toàn quyền và nằm chung với dinh.
Năm 1869, người Pháp cho xây con đường
Miss Clavell, xưa là đường Poulo Condor, tách khu vườn khỏi Dinh với
diện tích khu vườn là 90.503m2. Ba mặt còn lại là đường
Chasseloup-Laubat phía bắc, đường Verdun phía tây, và đường Taberd phía
nam. Khu vườn chính thức mang tên Jardin de la Ville hay còn gọi là Parc
Maurice Long, nhưng người Việt quen gọi đó là Vườn Ông Thượng hay Vườn
Bờ rô. Đây có lẽ là phiên âm theo préau tiếng Pháp, nghĩa là “sân lát
gạch”, nhưng có nguồn giải thích Bờ rô là từ “beaux jeux” trong “jardin
des beaux jeux” (khu vườn của những trò chơi tao nhã) đọc trại mà ra.
Khu vườn này được giao cho ông Moreau là viên quản thủ người Pháp đầu
tiên trông coi nơi đây.
Bên trong vườn Tao Đàn còn có một khu mộ
cổ xưa được xây dựng năm Ất Mùi (1895). Tương truyền đây là mộ ông Lâm
Tam Lang (tự “Nguyên thất”, mất vào mùa thu Ất Mão, 1795) và bà Mai Thị
Xã vợ ông. Hậu duệ của ông đáng chú ý có: Phó lãnh binh Lâm Quang Ky đời
thứ 4 và Lâm Đình Phùng tức nhạc sĩ Lam Phương, đời thứ 7.
Tiếp theo thành phố xây dựng thêm cơ sở
trong khu vườn cho Hội Hiếu nhạc Société philharmonique năm 1896, Hội
Tam Điểm Franc-maçonnerie năm 1897, và Câu lạc bộ Thể thao Sài Gòn
Cercle Sportif Saigonnais năm 1902, gồm sân đá bóng túc cầu hay bóng đá,
hồ bơi, và sân quần vợt. Sân đá bóng lúc bấy giờ là sân duy nhất đủ
tiêu chuẩn đón những đội bóng ngoại quốc đến đấu.
Năm 1926, ở góc đường Chasseloup-Laubat
và Verdun chính phủ lại xây thêm Viện Dục nhi Institut de puériculture
để giáo dục trẻ em. Từ năm 1954 sau khi người Pháp rút lui hoàn toàn,
Dinh Toàn quyền trở thành phủ Tổng thống và tên vườn đổi là vườn Tao
Đàn. Bốn con đường chung quanh cũng đổi tên thành đường Huyền Trân Công
Chúa, Hồng Thập Tự, Lê Văn Duyệt, và Nguyễn Du. Viện Dục nhi thì được
dùng làm Bộ Y tế thời Việt Nam Cộng hoà và hội Hồng Thập Tự. Vườn vẫn
giữ là công viên chính của thành phố.
Đến thời Việt Nam Cộng Hòa, con đường
Huyền Trân Công Chúa bị cấm lưu thông hoàn toàn vì lý do bảo vệ an ninh
cho dinh Độc Lập khi liên tục xảy ra những vụ khủng bố bằng bom mìn tại
Sài Gòn. Chỉ còn lại ba con đường được phép lưu thông.
Trước năm 1975 có một ngôi trường tiểu
học Tao Đàn nằm giữa khuôn viên của Vườn và tồn tại từ thập niên 1950
cho đến ngày 14/12/1976 thì bị dỡ bỏ.
Lang thang những khu vực xung quanh khu
vườn Tao Đàn, bên đường Hồng Thập Tự ta thấy có Cercle Sportif
Saigonnais – nhà văn hóa lao động ngày nay. Nhìn đối diện sở tài chánh
đi tới là cổng chính của vườn Tao Đàn mà cũng là con đường Trương Công
Định nằm trên đó, qua cổng này đi tới chúng ta thấy bộ Y tế. Tại đây có
một con đường xẻ xéo để xe từ đường Lê Văn Duyệt quẹo qua đường Hồng
Thập Tự. Bên đường Lê Văn Duyệt là hàng rào kéo dài của khu vườn và cổng
phụ nhìn qua ngả ba Sương Nguyệt Ánh. Đi tới một chút là trụ sở tổng
liên đoàn lao công Sài Gòn của ông Trần Quốc Bửu làm chủ tịch. Đối diện
với trụ sở tổng liên đoàn lao công Sài Gòn là chung cư MACV của Mỹ.
Bên đường Nguyễn Du nằm ở góc với đường
Lê Văn Duyệt là hội kỵ mã. Đối diện với hội là một phòng bowling, đây là
phòng bowling đấu tiên của Việt Nam. Tới một chút ta thấy có một miếu
gọi là miếu Ngũ hành nằm ngay cổng sau của vườn Tao Đàn. Qua cổng sau ta
thấy trường quốc gia âm nhạc và kịch nghệ Sài Gòn và kế bên là bộ phát
triển sắc tộc do các ông Paul Nưr, Ya Ba, cuối cùng là ông Nay Luett
(Nay Louette), một lãnh tụ Gia Rai, cho đến năm 1975.
Công viên Tao Đàn từng tồn tại một tượng
đài, đó là tượng đài Léon Gambetta từ địa điểm Kho bạc đại lộ Charner.
Bức tượng này khi đó nằm ở hàng rào giáp với hội Kỵ Mã. Về sau tượng
được đem đi nấu đồng chỉ còn đế tượng.
Vào những năm 1970, vườn Tao Đàn có chức
năng như lá phổi của thành phố Sài Gòn. Hồi thời Việt Nam Cộng Hòa nơi
đây dùng để tổ chức các cuộc triển lãm. Cũng chính nơi này đầu thập niên
70, tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đọc diễn văn trong buổi ra mắt quân sự
học đường.
Ngoài ra vườn Tao Đàn còn là nơi sinh
hoạt các hội đoàn như hướng đạo Việt Nam, hướng đạo quân đội, nghĩa sinh
vào mỗi thứ bảy và chủ nhật hàng tuần. Đáng nhớ nhất ở đây diễn ra hội
chợ Đồng Tâm do chính phủ Việt Nam Cộng Hòa cùng toàn thể nhân dân cùng
vận động quyên góp xây dựng Bệnh Viện Vì Dân.
Nên lưu giữ lại cảnh ngày xưa
Trả lờiXóa