Về Bài " VÔ ĐỀ " của Phạm Đình Hổ (Ngân Triều diển giãi )

Mời bạn xem Bài 4 (bài cuối), loạt bài trong "Hình bóng HXH qua thơ Phạm Đình Hổ”, Theo Tiến Sĩ Phạm Trọng Chánh)
Trích Nhớ Bóng Trăng Xưa, Ngân Triều, chương 6, trang 463, chờ xuất bản.

                                  *
Phạm Đình Hổ trêu Xuân Hương khi nàng được mẹ gả cho anh thầy lang xóm Tây làng Nghi Tàm, nhưng có thể Chiêu Hổ cũng xót xa lắm vì chàng cũng thầm yêu Xuân Hương. Bài thơ Vô Đề viết cho một tình yêu sâu kín: Yêu nàng từ thuở 12, 13 và mười năm sau nàng đã lấy chồng. Yêu nàng từng say đắm với bàn tay gảy đàn, bàn tay làm thơ, bàn tay quét hoa mai rụng. Tình yêu không nói, ngày tháng trôi qua hai mươi xuân. Yêu vẻ đẹp nàng mà tiếc hoa, tiếc mộng. Tiếc không hẹn trăng với nàng từ thuở nàng biết yêu. Lòng hận như chim tinh vệ ngậm đá lấp biển. Tình như hương cỏ, chỉ biết hỏi trời. Bên bóng mát Hồ Tây xuân tàn lặng lẽ, ngoài song con chim cuốc nhảy một mình. Bài thơ thật là một tuyệt tác nói về tình yêu câm nín, say đắm, si mê, âm thầm, lặng lẽ, ngậm ngùi...
Câu minh cưu hữu hận nan điền hải, 鳴 鳩 有 恨難 塡海, chim kêu lòng hận lấp bằng biển thật là cực mạnh, tình hận vô vọng như chim tinh vệ ngày ngày gắp từng viên đá sỏi để lấp biển. Vì sao không nói, vì sao không ngỏ lời với nàng, không cậy mẹ đến hỏi cưới nàng để Nguyễn Du, để anh thầy Lang, để Mai Sơn Phủ phỏng tay trên ? Ôi thôi tình duyên như hương cỏ chỉ biết hỏi trời. Có phải vì ta không yêu nàng nên nàng lận đận, đời ta như con cuốc " ngoại cuộc " nhảy một mình
Nguyên tác Nhất Uyên phiên âm Hán Việt:
Vô Đề
Kinh doanh bất sổ chưởng trung tiên,
Tĩnh tỏa thâm khuê nhị thập niên.
Lãnh điểm tằng kinh hoa tích mị,
U nhàn vị hứa nguyệt phân nghiên.
Minh cưu hữu hận nan điền hải,
Phương thảo vô duyên chỉ vấn thiên.
Hồ thượng âm tàn xuân tịch mịch,
Cách song tiểu đỗ độc sàn nhiên.
                      *
Bản chữ Hán, Ngân Triều soạn:
無 題
經營不數掌中仙
靜鎖深閨二十年
冷點曽經華積媚
幽閒未許月分姸
鳴鳩有恨難塡海
芳草無縁只問天
湖上陰殘獨孱然
格窗小杜獨孱然
                 *
(1)
Thơ chữ Hán Phạm Đình Hổ, Nhất Uyên dịch thơ:
Không tên
Yêu kiều bao nỗi đắm tay tiên,
Lặng lẽ phòng khuê hai mươi xuân.
Nét đẹp lạnh từng hoa tiếc mộng,
Hẹn trăng từ thuở nguyệt chia tình.
Chim kêu lòng hận lấp bằng biển,
Hương cỏ duyên gì biết vấn thiên;
Bóng mát hồ xuân tàn lặng lẽ,
Ngoài song cuốc nhảy một mình riêng.
                   *
(2)
Ngân Triều diễn thơ:
Mơ mãi mà không được dáng tiên, (1)
Thầm yêu đắm đuối hai mươi niên. (2)
Si mê theo miết người trong mộng, (3)
Chưa hẹn tỏ lòng nguyệt lúc nguyên. (4)
Vẫn hận nỗi niềm chim lấp biển, (5)
Chạnh lòng hương cỏ tình vô duyên. (6)
Cuối Xuân hồ lạnh lòng hoang vắng, (7)
Cuốc nhảy ngoài sân, tủi khổ riêng. (8)
Ngân Triều
                     *
(1): Trong nguyên tác, tác giả sử dụng hình ảnh bàn tay (chưởng 掌, vừa tả thực vừa sử dụng hình thức tu từ hoán dụ, mượn chi tiết nói lên tổng thể, mà khi đưa vào thơ dich rất khó). Do đó người dịch xin đổi là “dáng tiên” cho phù hợp với luật trắc của bài thơ cảm đề.
(2): hoa tích mị, 華 積 媚, Hoa chứa vẻ đẹp. Khái quát là người con gái trang nhã. Và xin dịch như vậy.
(3): Nguyệt phân nghiên, 月 分姸, trăng chia đẹp.Muốn chỉ những mối tình đẹp của Nguyệt (Hồ Phi Mai với Nguyện Du, người viết Đoạn Trường Tân Thanh và Hồ Phi Mai với Mai Sơn Phủ mà tác giả đã biết, đã là nhân chứng). Do đó, tác giả PĐH, tiếc nuối chưa hẹn hò hay tỏ lòng với HPM lúc nàng chưa yêu ai.
(4), (5): Hận lòng, hận mình, đã yêu nàng trong vô vọng, chỉ biết trách trời. Phương thảo 芳草 là cỏ thơm, ví tình yêu mộc mạc, đơn sơ của mình.Ta có thể hiểu nỗi lòng của Phạm Đình Hổ, chàng đã yêu con gái duy nhất của Thầy mình, nhưng đang là bạch diện thư sinh, chưa đỗ đạt gì nên còn chần chờ, chưa dám tỏ lòng chăng?
(6): Hình ảnh con chim cuốc tiếc nước, cũng như tác giả tiếc nhớ mối tình câm lặng mãi hoài, chạnh lòng về thân thế. Khi ấy, có thể gia cảnh bần hàn, chưa có danh phận gì nên cảm thấy hèn mọn, yếu đuối, nhỏ bé như con chim cuốc đơn chiếc, với tiếng kêu thương tiếc vời vợi, đoạn trường chăng?
                                  *****

Si mê theo miết người trong mộng,/ Chưa hẹn tỏ lòng nguyệt lúc nguyên, 

Thơ họa của thi hữu

HỌA BÀI NGÂN TRIỀU DIỄN THƠ
Diễm kiều mơ mộng bóng nàng tiên,
Mến mộ lâu dài suốt mấy niên.
Dáng Ngọc hoa cười thêm tiếc mộng,
Nguyệt chờ tỏ dạ lúc trăng nguyên.
Chim kêu nghe hận lấp đầy biển,
Hương cỏ đưa tình chẳng có duyên.
Lặng lẽ xuân tàn hồ lạnh lẽo,
Ngoài hiên cuốc nhảy thấy buồn riêng.
HƯƠNG LỆ OANH ( 18/04/18 )
                *
Kim Hoa Khưu
Nỗi lòng Đình Hổ nỗi lòng ai
Sao thoáng đâu đây tiếng thở dài
Tình mộng rồi có ngày tỉnh mộng
Bận lòng chi nữa chút tình ai.

 Nguồn ảnh Google