Họa Tốn Phong nguyên vận/ Thơ Hồ Xuân Hương - Ngân Triều chú giải

Kiếp này chẳng gặp nữa thì liều,

Những chắc trăm năm há bấy nhiêu.

Nghĩ lại huống  đau cho phận bạc,

Nói ra thêm nhẹ với thân bèo.

Chén thề thủơ nọ tay còn dính,

Món tóc thời xưa cánh vẫn đeo.

Được lứa tài tình cho xứng đáng,

Nghìn non muôn nước cũng tìm theo.

Tiêu đề:  Họa nguyên vần thơ ông Tốn Phong

(Trích Thưviện Online)

Văn bản chữ Nôm:

和   巽  風   厡   韻

刧  尼  拯  﨤  姅  料

忍 𢟘 𤾓  𢆥  呵 悲 蕘

𢣂 吏 况 忉 㧣 分泊

訥  𦋦  沾  挕  買   身  苞

𥗜 誓 𣇫  奴  拪   群  訂

𦁺   𩯀 時  𠸗  梗   吻  㧅

得 侶 才情 㧣 稱  當

𠦳  𡽫  閍  渃   共  尋  遶

Chú giải:

kiếp  (1) 刧, cuộc đời:

Kiếp sau xin chớ làm người,
Làm cây thông đứng giũa trời mà reo.

Vịnh cây thông, Nguyễn Công Trứ

kiếp (2), 刧số phận định sẵn cho một cuộc đời:

Kiếp hồng nhan có mong manh,

Nửa chừng xuân, thoắt, gảy cành thiên hương.

Vương Quan kể lại cuộc đời của Đạm Tiên, ĐTTT, Nguyễn Du, câu 65-66

Liều, 料,không kể, không quan tâm, không tiếc, không kể, không sợ chết:

Một liều ba bảy cũng liều,

Cầm bằng con trẻ chơi diều đứt dây.

Ca dao

Nàng rằng: “-Chiếc bách sóng đào,

Nổi chìm cũng mặc lúc nào cũng may.

Chút thân quằn quại vũng lầy,

Sống thừa còn tưởng đến rày nữa sao?

Cũng liều một hạt mưa rào,

Mà cho thiên hạ trông vào cũng hay.

Xót vì cầm đã bén dây,Chẳng trăm năm cũng một ngày, duyên ta.
Liệu bài mở cửa cho ra,
Ấy là tình nặng, ấy là nghĩa sâu!”

Kiều nhờ Thúc Sinh giải thoát thân phận tôi đòi, lúc ở nhà Hoạn Thư:

ĐTTT, Nguyễn Du câu 1957-1966.
huống, (1) 况, trạng thái, tình cảnh=huống hồ,况 乎
huống, (2)  况phương chi, nữa là:
“Huống chi việc cũng việc nhà,

Lọ là thâm tạ mới là tri ân”.

Từ Hải đáp lời qua việc Kiều cảm ơn Từ đã giúp nàng báo ân báo oán:

ĐTTT, Nguyễn Du, câu 2431-2432.

phận bạc, 分    泊,số phận mong manh, hấp hèn, không ra gì:

Phận sao phận bạc như vôi,

Đã đành nước chảy hoa trôi lỡ làng.

Kiều than thân phận mình và cậy thúy Vân thay lời gá nghĩa với chàng Kim.

(Phận bâc là số phận mỏng manh, ở đây chuyển nghĩa thành bạc là trắng, cho nên nói cho suông theo dân gian là bạc như vôi.)

ĐTTT, Nguyễn Du, câu 753-754.

thân bèo, 身 苞, tấm thân lưu lạc, trôi nổi, vô định như bèo giạt, mây trôi:
Vẻ chi chút phận bèo mây,

Làm cho bể ái khi đầy, khi vơi.
Kiều tâm tình cùng Thúc Sinh về thân phận mình, khi ờ Lầu Xanh:
ĐTTT, Nguyễn Du, câu 1343-1344.

Nghìn non muôn nước, 𠦳 𡽫 閍 渃, chuyển nghĩa từ bài ca dao:
Thương nhau mấy núi cũng trèo, 

Mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua.
Và dị bản, cường điệu, tăng tiến:
Thương nhau tam tứ  núi cũng trèo,

Thất bát sông cũng lội, cửu thập đèo cũng qua.
(tam tứ núi=34 núi; thất bát sông=78 sông; cửu thập đèo=90 đèo)

Diễn ý bài thơ trên:

(1-2): Lời trần tình:

*Trên đời nầy nếu mà ta chẳng gặp nhau nữa, thiếp sẽ không tiếc gì với chàng. (Giờ đây ta sẽ còn gặp nhau, nên phải vậy.)

*Nhưng cuộc đời (trăm năm), đâu phải chỉ có chuyện đó thôi sao? (Chuyện gặp nhau.)
(3-4-5-6): Tâm sự riêng và lời từ chối khéo tơ duyênchợt đến muộn màng:

*Chạnh tưởng hoàn cảnh riêng mà đau cho số phận mong manh.

*Giải bày với chàng, e là thân bèo mây, càng thêm nhẹ tênh.

*Mới đây, thiếp đã thề ước với người khác, tưởng như tay còn thơm chén rượu nồng.

*Món tóc thề chung, với người ấy,thiếp hiện vẫn gìn giữ canh cánh bên mình.

(Tốn Phong tỏ tình với Hồ Xuân Hương, HXH từ chối vì đang yêu Quan Hiệp Trấn Yên Quảng. Theo phong tục, chờ mãn tang Mẹ của HXH. Sau đó, xong hiếu sự, Quan sẽ đến rước HXH về Yên Quảng, về dinh.Như vậy, Tốn Phong là kẻ đến sau)

(7-8): Lại tỏ lòng mình:

*Được cơ duyên xứng đôi vừa lứa như thế,

*Cho dẫu khó khăn ngàn muôn lần, Nghìn non muôn nước, thiếp cũng  phải chấp nhận tòng phu.

Yêu nhau mấy núi cũng trèo...